Kleptomani, üzerine çok fazla konuşmadığımız ancak deneyimleyen kişiler için hayatı fazlasıyla zorlaştıran bir rahatsızlık. Bu yazımız boyunca “Kleptomani nedir?” sorusunun cevabını birlikte arayacağız. Bunun yanı sıra kleptomaninin nedenlerine, belirtilerine ve tedavi yöntemlerine ışık tutacağız.
Kleptomani Nedir?
“Kleptomani nedir?” sorusunu herhangi bir ihtiyacımız olmamasına rağmen bir şey çalma isteğimize karşı koyamamamız olarak tanımlayabiliyoruz. Çaldığımız nesneler genellikle herhangi bir maddi değere sahip olmuyor ya da kendimizin de karşılayabileceği kadar düşük bir mali karşılığa denk düşüyor. Kleptomani az rastlanılan bir problem olsa da ciddi etkileri olabiliyor. Çünkü hem kendimiz hem de çevremizdekiler bu durumdan duygusal olarak zarar görüyoruz. Aynı zamanda hukuki yaptırımlarla karşılaşma ihtimalimiz de bulunuyor.
“Kleptomani nedir?” dediğimizde bunun dürtü kontrolünde zorlanmak ile ilgili olduğunu vurgulamadan geçmemiz mümkün değil. Birçoğumuz dürtülerimizi, yani yaşadığımız içsel çatışmalardan dolayı gerçekleştirmek istediğimiz bazı tepkileri, kontrol altında tutmayı başarabiliyoruz. Ancak kimi zaman bunu başarmak konusunda zorlandığımız deneyimler de olabiliyor. Kleptomani de bazı içsel çatışmalarımız sonucunda kendimizi çok rahatsız ve gergin hissettiğimizde kendimizi çalma eylemi ile rahatlatma arayışımız olarak meydana geliyor. İçsel çatışmalarımız ise bir şeyleri çalmaktan farklı bir konu ile ilgili olabiliyor ve çoğu zaman bilinç dışı bir çatışmayı kapsıyor. Ancak bu çatışmayı bastırmak ve rahatlamak için çalma dürtümüzü kontrol edemiyorsak kleptomani geliştirebiliyoruz.
Kleptomaniye sahip olduğumuzda gizli bir utançla birlikte yaşıyoruz. Çünkü yaptığımız eylemin kabul edilemez olduğunu biliyoruz. Bu utanç tedavi yolları aramamızı da engelleyebiliyor. Profesyonel bile olsa bunu başka kişilerle paylaşma fikri rahatsızlık uyandırabiliyor.
“Kleptomani nedir?” sorusunun cevabını vermenin en iyi yollarından birisi bu rahatsızlığa sahip kişilerin özelliklerini anlamaktan geçiyor. Kleptomanik kişilere baktığımızda kendi kişisel kazançları ya da intikam istekleri gibi sebeplerle değil, dürtüsel bir şekilde bunu gerçekleştirdiklerini görebiliyoruz. Çalma anları ise herhangi bir şekilde planlanan ya da öngörülen deneyimler olmuyor, kleptomanik kişi aniden ve üzerine düşünüp değerlendirmeden bu eylemi gerçekleştiriyor. Çalma eylemi ise genellikle market gibi toplu alanlarda yapılıyor, ancak kimi zaman da yakınlarının bazı eşyalarını çalabiliyorlar. Çalınan nesneler ise genellikle hiç kullanılmıyor ve bir kenara atılıp unutulup gidiyor. Kimi zaman ise kurumlara ya da ihtiyaç sahiplerine bağışlanabiliyor. Bazen de kleptomanik kişi çaldığı nesneyi gizlice eski yerine bırakabiliyor. Çalma dürtüsü kimi zaman daha yoğunken kimi zaman daha az baskın olabiliyor.
“Kleptomani nedir?” sorusunu açıklarken kleptomanik kişilerin ihtiyaç sahibi olmadıklarını ayrıca vurgulamak gerekiyor. Aç olduğu için ekmek çalan birisinin kleptomanik olduğunu söylemek mümkün değil. Kleptomanik kişi parası çaldığı nesneye yettiği halde çalma dürtüsüne karşı koyamayıp bunu gerçekleştiriyor. Asıl haz kaynağı çalınan nesne değil, eylemin ta kendisi. Bu sebeple “Kleptomani nedir?” sorusunu cevaplarken bunu göz önüne aldığımızdan emin olmamız gerekiyor.
Kleptomani Nedenleri
“Kleptomani nedir?” sorusuna kapsamlı bir yanıt verebilmek için sebeplerini de anlamamız gerekiyor. Kleptomaninin sebepleri ise kesin olarak bilinmese de buna dair bazı teoriler bulunuyor. Bunlardan birisi kleptomaniye sahip kişilerin beyin kimyasallarında bir dengesizliğin olması. Bu teoriye göre beyin kimyasallarında bir dengesizlik yaşandığında beynin dürtü kontrolü ile ilgili olan bölgesi sağlıklı bir şekilde işlev gösteremeyebiliyor. Beyinde serotonin seviyesinin az olması duygu kontrolünü zorlaştırarak dürtüsel hareket etmeye neden olabiliyor.
Ancak bu teori dürtü kontrolündeki bozulmanın sadece çalma eylemi ile sınırlı kalmasını ve genel bir davranış biçimi izlemesini açıklayamıyor. Bu durum da aslında kleptomaninin psikolojik bir boyutun da olduğunu destekliyor.
Stres ise ikincil bir açıklama olarak öne çıkıyor. Stres seviyesinin artması dürtülerimizi kontrol etmemizi zorlaştırabiliyor. Her ne kadar ana sebep olmasa da stresli deneyimler yaşamak kleptomaninin artmasına yol açabiliyor.
Bunun öğrenilmiş bir alışkanlık olması da kleptomaninin sebepleri arasında görülüyor. Çalmanın bizi rahatlattığını hissettikçe tıpkı diğer bağımlılıklarda olduğu için bu davranışı bırakmakta zorluk çekebiliyoruz.
Psikanalitik açıdan baktığımızda ise kleptomanik kişiler bilinç dışı bir çatışmadan muzdarip oluyor. Bu bilinç dışı çatışma o kadar yoğun bir gerginlik yaratıyor ki kişi kendisini rahatlatmak için bir arayışa giriyor. Bilinç dışı çatışmanın doğasına baktığımızda ise toplum tarafından kabul edilmesi mümkün olmayan ya da kişinin kendisinin bastırmak zorunda hissettiği çünkü katlanmasının çok zor olduğu bir düşünce ya da arzudan kaynaklandığını görebiliyoruz. Çalınan nesne ise bir şekilde bize içsel çatışmamızı anımsatabiliyor. Dışarıdan bakıldığında her ne kadar anlamsız gibi dursa da aslında deneyimleyen kişi için bir anlamı olabiliyor. Bu durum tıpkı obsesif kompulsif bozukluktaki kompulsif davranışlara benziyor. Belli bir davranış belli bir çatışmayı rahatlatmaya yarıyor.
Kleptomani Belirtileri
“Kleptomani nedir?” sorusunu belirtileri üzerinden anlamak da mümkün. Kleptomaninin belirtilerini aşağıdaki şekilde inceleyebiliriz :
- İhtiyacın yokken spesifik bir nesneyi çalmaya çok ihtiyacın olduğunu hissetmek,
- İhtiyacın olmadığı halde bir nesneyi çalma dürtüsüne karşı koyamamak,
- Çalmadan önce gerginlik, rahatsızlık ve kaygı hissetmek,
- Çaldıktan sonra memnuniyet, zevk ve rahatlama hissetmek,
- Çaldıktan bir süre sonra utanç, suçluluk ve kendine dair olumsuz hisler duymak,
- Çaldıktan sonra yakalanmaktan korkmak ve
- Çalma davranışının bir patern haline gelmesi ve her seferinde benzer duygularla bu paternin devam etmesi
Eğer bu belirtileri deneyimliyorsak kleptomanik olduğumuzu söylemek olası olduğundan bir profesyonel ile görüşerek sorunu belirlemek ve birlikte çözüm yolları aramak yardımcı olabilir.
Kleptomani Genetik Midir?
“Kleptomani nedir?” sorusunu cevaplarken risk faktörlerini de tanımamız önem taşıyor. Bu noktada aklımıza ilk olarak kleptomaninin genetik yatkınlıkla ilgili olup olmadığı sorusu geliyor. Yapılan çalışmalara baktığımızda genetik bazı faktörlerin ön plana çıktığını görebiliyoruz. Eğer ailemizde kleptomanisi olan bir kişi varsa bizim de bu rahatsızlığa sahip olma olasılığımız artıyor. Özellikle çekirdek ailemiz içinde, yani kardeşimizde ya da ebeveynimizde olması daha büyük bir riski beraberinde getiriyor. Ailede bağımlılıkla ilgili bir sorunun olması da kleptomani riskini artırabiliyor.
Öte yandan, aile içindeki dinamikler ve problemler de bu sorunun kuşaktan kuşağa geçmesine neden olabiliyorlar. Bu bağlamda genlerin ve aile içi dinamiklerin birbiriyle etkileşim halinde bu rahatsızlığı besleyebildiklerini söyleyebiliyoruz.
Kleptomani Kendiliğinden Geçer Mi?
“Kleptomani nedir?” sorusu kadar tedavi yöntemleri hakkındaki bilgilerimizi geliştirmek de önemli. Çünkü bir rahatsızlığın ne olduğunu bilmek onu çözmemiz için yeterli olmayabiliyor. Kleptomanik kişiler, bu davranışlarını kimsenin bilmesini istemediklerinden veya utanç duyduklarından dolayı tedaviye başvurmak konusunda zorluk yaşayabiliyorlar. Bu sebeple çoğu kleptomanik kişi bu konuda oldukça olumlu adımlar atabilecek olmalarına rağmen uygun tedaviye ulaşamıyor ve genellikle bir süre sonra yakalanıp ceza alıyorlar. Peki tedaviye başvuranları nasıl bir süreç bekliyor? Bunun cevabını bir sonraki bölümde veriyoruz.
Kleptomani Tedavisi
“Kleptomani nedir?” sorusunun cevabını tanıdıktan sonra böyle bir sorunla mücadele ettiğimizi düşünüyorsak atabileceğimiz en olumlu adım bir ruh sağlığı uzmanıyla temasa geçmek oluyor. Kleptomani tanısının konulabilmesi için psikolog veya psikiyatristlerin yapacağı bir değerlendirmeye ihtiyaç duyuyoruz. Genellikle kaygı ve depresyon ile birlikte görülebilse de kleptomani tamamen ayrı bir tanı olarak karşımıza çıkıyor. Kleptomani dürtü kontrol bozukluklarının altında yer alan bir psikiyatrik rahatsızlık olarak geçiyor. Psikolog ya da psikiyatristler çalma eyleminin öncesinini, o anı ve sonrasını sorarak yaşanan zorluğu ayrıntılarıyla anlamaya çalışıyorlar. Bu noktada çalma davranışının halüsinasyon, delüzyon ya da depresyon gibi herhangi başka bir rahatsızlıktan kaynaklanmadığını ayırt etmek gerekiyor.
Kleptomani teşhisi alındıktan sonra ise ruh sağlığı uzmanının önereceği tedaviye odaklanmak bir sonraki adım oluyor. Kleptomani genellikle psikoterapi ile iyileştiriliyor. Ancak kimi zaman ilaç tedavisi de destekleyici olarak önerilebiliyor. Araştırmalar psikoterapi ve ilaç tedavisinin ortak bir şekilde kullanıldığı tekniklerin kişinin hızla iyilik haline ulaşmasında oldukça etkili olduklarını gösteriyorlar.
Psikoterapi yaklaşımlarına göre kleptomaninin tedavi süreci değişebiliyor. Bilişsel davranışçı terapi, kleptomani ile çalışırken semptom olarak çalma davranışını merkezine alarak dürtü kontrolüne odaklanıyor. Duyguların, düşüncelerin ve davranışların birbirini nasıl etkilediği hastaya öğretiliyor. Duygu ve düşünceler değiştirilerek sonucunda da davranışların değişmesi hedefleniyor.
Psikodinamik terapi de kleptomani ile çalışılan ekollerin başında yer alıyor. Bu terapi yöntemine göre ise semptom merkeze alınmıyor. Çünkü semptomu besleyen başka düşünceler ve dinamikler olduğu düşünülüyor. Bunlar ise bilinç dışında gerçekleştiği için hedef daha çok bilinç dışını anlamaya yönelik oluşturuluyor. Semptom her zaman göründüğünden fazlasıdır düşüncesiyle hareket ederek kişinin hayat hikayesi içinde bu semptomun nasıl bir işlevi ve anlamı olduğu anlaşılmaya çalışılıyor. Bu sayede semptomun ortadan kalkacağı düşünülüyor.
Öte yandan, henüz sadece kleptomani için üretilmiş bir ilaç bulunmuyor. Ancak depresyon ve kaygı için kullanılan bazı antidepresanlar dürtü kontolünün artırılması amacıyla kleptomani için de önerilebiliyorlar. Buna ek olarak, kimi zaman kleptomaniye başka psikolojik sorunlar da eşlik edebiliyorlar ve birbirlerini olumsuz etkileyerek daha zorlu bir tabloya neden olabiliyorlar. Bu bağlamda birinin tedavi edilmesi diğerini de olumlu etkileyebiliyor.
Nasıl Baş Edilir?
“Kleptomani nedir?”, “Kleptomani nasıl tedavi edilir?” gibi soruları cevapladıktan sonra kendimiz bu durumla bireysel olarak nasıl baş edebiliriz noktasına odaklanabiliriz. Bunlardan birisi ilaç ve terapi desteğinin yanında sosyal destek de almak. Aile üyeleri ve arkadaşlarımızla yaşadığımız zorluklar hakkında konuşmak kleptomaniyi daha iyi anlamamızı, bu problemin karşısında yalnız olmadığımızı hissetmemizi sağlıyor. Buna ek olarak, bizimle benzer şekilde kleptomaniye sahip kişilerin de olduğu destek gruplarına katılmanın da kleptomaniyle baş etmeyi kolaylaştırdığını söyleyebiliriz.
Kendi paternlerimizi takip etmek de tek başımıza yapabileceğimiz destekleyici bir yöntem. Hangi nesneleri özellikle çalma isteği duyuyoruz? Çalmadan önce zihnimizden hangi düşünceler geçiyor? Hangi duyguları hissediyoruz? Çalma anında nasıl bir his içinde oluyoruz? Çaldıktan sonra hangi duyguları hissediyor ve hangi düşüncelere sahip oluyoruz? Bu sayede çalma dürtümüzü hangi durumların tetiklediğini daha iyi anlayabiliyoruz.
Stres yönetimi de kleptomani ile baş etme konusunda bize yardımcı olabiliyor. Çünkü stres seviyesinin çok artması çalma dürtüsünü kontrol edemememize neden olabiliyor. Neler stresimize iyi geliyor? Örneğin, yürüyüş yapmak, nefesimize odaklanmak gibi eylemler stresimizi azaltmamıza yardımcı olabiliyor. Bize iyi gelen yöntemi bularak bu duygumuzla baş edebilirsek dürtülerimizi kontrol etme konusunda da daha başarılı olabiliriz.
Bu yazı boyunca “Kleptomani nedir?”, “Kleptomaninin belirtileri nelerdir?”, “Kleptomani neden olur?” ve “Kleptomani tedavi edilebilir mi?” gibi soruları cevaplandırdık. Kleptomani ile baş etmeye başlarken önce neyle karşı karşıya olduğumuzu ve sorunumuzun nereden kaynaklandığını anlamamız çok önemli. Bu sebeple “Kleptomani nedir?” sorusunun cevabını iyi anladığımızdan emin olmalıyız. Eğer bu probleme sahipsek hem çevremizden hem de profesyonel kişilerden destek talep etmek adına adımlar atmamız yaşamımızı daha sağlıklı ve güvenli bir şekilde sürdürmemize olanak sağlıyor.
