Pozitif Psikoloji Nedir? | Uygulama Yöntemleri ve Amacı

Pozitif psikoloji iyilik halimizi artırmaya, hayatımızı yaşanılır kılmaya, insanın güçlü ve güçsüz yönlerini araştırmaya ve potansiyellerimize ulaşmamıza yardım etmeyi amaçlıyor. Bu alan en çok eğitimde, kendine yardım yöntemlerinde, stres ve zaman yönetiminde ve iş yeri problemlerinde kullanılıyor.

Nedir? 

“Pozitif psikoloji nedir ve ne değildir?” sorularının cevaplarına dair çeşitli yanlış inanışlar bulunuyor. Bunlar üzerine düşünmek için pozitif psikoloji nedir sorusunun cevabına bakalım. 

En genel itibariyle, pozitif psikolojinin insanı daha iyiye götürmeyi amaçlayan bir alan olduğunu söyleyebiliriz. Psikoloji bilimi, yıllardır varolan hastalıkları iyileştirmeye, semptomları gidermeye çalışıyor. Fakat son zamanlarda bir hastalığımız olmasa dahi iyi hissedemediğimizi fark etmeye başladık. Birçoğumuz kendimizi stresle, erteleme problemleriyle, potansiyelini nasıl gerçekleştireceğini bilememenin verdiği iç huzursuzlukla hayatı olabileceğinden daha az kaliteli yaşıyor halde bulduk. İşte pozitif psikoloji de tam olarak bu sorunu hedef alarak genişliyor. Kısaca, geleneksel psikoloji insanlarda neyin “yanlış” olduğuna odaklanırken pozitif psikoloji neyin “doğru” olduğuna odaklanıyor. 

“Pozitif psikoloji nedir?” sorusunu anlayabilmek için “Pozitif psikoloji ne değildir?” sorusuna cevap vermek de önem taşıyor. Pozitif psikoloji nedir denilince akıllara gelen şeylerden biri de pozitif düşünce olabiliyor. Halbuki pozitif düşünce ve pozitif psikoloji birbirinden farklı şeylere işaret ediyor. Pozitif düşünce, farklı bir zihinsel duruma yönelmek yerine kendimizi daha iyi davranışlara yönlendirmemizi sağlıyor. Öte yandan, pozitif psikoloji insanların gelişmesini sağlayan etkenleri bilimsel olarak inceleyen bir disiplin. 

Ayrıca ne kadar pozitif psikoloji mutluluk gibi alanları araştırsa da mutlu olmamız gerektiğini öğütlemiyor. Hatta toksik pozitifliğin insanın özüne zarar verebileceğine değiniyor. 

Bu konuda mutlu insanların başına daha az kötü olay geldiğine dair yaygın bir inanış bulunuyor. Oysaki mutlu insanların da başına en az mutsuz insanlar kadar zorlayıcı olaylar geliyor. Fakat mutlu insanlar bu olaylar karşısında daha dayanıklı durabiliyorlar. Bu durumu pozitif psikoloji, psikolojik dayanıklılık (resilience) olarak isimlendiriyor ve nasıl daha dayanıklı olabileceğimizi inceliyor. Bu alandaki araştırmalar gösteriyor ki çoğu insan, yaşadığı zorluklar karşısında sandığından çok daha dayanıklı olabiliyor. 

Aslında pozitif psikoloji nedir sorusunun cevabını özetleyecek olursak, bu alan olumlu olayları temeline alırken en çok psikolojik sağlamlılık, bilinçli farkındalık, motivasyon, mutluluk, umut, olumlu düşünme ve hayatın anlamı ve amacı gibi kavramların üzerinde duruyor. 

Bu alanın incelediği konulardan bir tanesi de “akış”. Hiç bir şeyle uğraşırken zamanın akıp gittiğini fark etmeden kendini kaptırdığın oldu mu? Profesyonel sporcular, müzisyenler, yazarlar ve çeşitli sanatsal ve yaratıcı mesleklerden kişiler çalışmalarına kendilerini kaptırdıklarını söylüyorlar. Bu kendini kaptırma haline akış deniyor. Bu akış haline girebilmek için becerilerimizle yaptıklarımızın eşit seviyelerde olması gerekiyor. Akış içindeyken kendimizi odaklanmış halde buluyor, yaptığımız işten keyif alıyoruz. 

Diğer yandan pozitif psikoloji nedir sorusunun cevabında verdiğimiz gibi bu alan hayatın anlam ve amacını bulmaya çalışıyor. Bunun için bir model öneriliyor. İyi bir hayatın 5 bileşeni olduğundan bahsediliyor. 

• Olumlu Duygular: Olumlu duyguların yalnızca peşinden koşmak, iyilik hali için çok etkili bir yol olmasa da, olumlu duyguları deneyimlemek iyi bir hayat için gerekli. Olumlu duyguları deneyimlemeyi ise anın tadını çıkarmak olarak görmen mümkün. 
• Dünyayla Etkileşim: Zamanı unutup tamamen kendimizi kaybettiğimiz ve keyifle yaptığımız, yani akışta olduğumuzda hissettiğimiz  bağlılık duygusu, iyi olmanın önemli bir parçası. Yaptığın herhangi bir şeye gerçekten bağlı değilsen, iyilik halinin azalması çok olası. 
• Yakın (Olumlu) İlişkiler: Hepimiz sosyal varlıklarız ve gelişebilmek için sıkı ve olumlu ilişkilere ihtiyaç duyuyoruz. 
• Anlam: Çoğu zaman mutlu oldumuzda bile hayatta anlam bulamazsak iyilik halimizin tam olduğunu söyleyemiyoruz. Bir sebep için kendimizi adamak veya kendimizden daha büyük bir şeyi tanımak bir anlam duygusu yaşamamıza neden oluyor. ‍
• Başarı: Başarıya ulaştığımızda, hedeflerimize ulaştığımızda ve kendimizi geliştirdiğimizde hepimiz gelişiyoruz. Başarmak ve elde etmek için bir güdü olmadan, otantik olarak iyi olmamız pek mümkün olmuyor.

Nasıl Uygulanır?

“Pozitif psikoloji nedir?” sorusuna cevap verdikten sonra “Pozitif psikoloji nasıl uygulanır?” sorusunun da cevabına bakalım. Pozitif psikolojiye dayanan birçok teknik, egzersiz veya eğitim programı hayatımızda yapacağımız küçük değişimlerin büyük değişikliklere yol açabileceğini savunuyor. Yani yapacağımız radikal değişikliklerin aksine yaşamımızın içine katabileceğimiz küçük minnettarlıklar, birkaç küçük olumlu bakış açısı yaşam kalitemizi beklediğimizden daha fazla artırabiliyor. Dolayısıyla pozitif psikolojinin çoğu yöntemi gündelik hayatımızda da rahatlıkla uygulayabileceğimiz pratiklerden oluşuyor. Bu pratikler bizim iyilik halimizi artırmaya yönelik öz şefkat ve öz bakım egzersizlerinden oluşuyor. Relate uygulamasında bulunan minnettarlık sorularını, görevlerin içinde bulunan öz bakım egzersizlerini tam da bu bilinçle hazırladık. Günlük olarak minnet duyduğun şeyleri hatırlamak, kendi bakımını ve duygularını takip edebilmek iyilik halini artırıyor. Eğer sen de nereden başlayacağından emin değilsen Relate uygulamasını buradaki linkten indir ve denemeye başla.

Öte yandan, pozitif psikoloji nedir sorusunun cevabından da anlayabileceğimiz gibi bu alan sadece gündelik hayatta kullanılmıyor. İyi bir hayat için gereken bazı faktörlerden yukarıda bahsetmiştik. Bunları gündelik hayata nasıl uygulayabileceğimize dair psikoterapide de ödev olarak verilebilen bazı egzersizleri şu şekilde sıralayabiliriz:

• Minnettarlık günlüğü tutmak: İnsanlar günlük hayatta genellikle olumsuz deneyimlerine olumlu deneyimlerinden daha fazla odaklanıyorlar. Örneğin, aldığımız geri bildirimlerin %95'i olumlu olsa bile, %5'lik olumsuz geri bildirimler üzerine düşünmeye eğilimli oluyoruz. Üstelik bu neredeyse hayatın her alanı için geçerli! Örneğin, arkadaşınla yaşadığın tek kavga, öncesinde yaşanan yüzlerce olumlu duyguyu azaltabiliyor. Bu yüzden minnet duyduğumuz şeyler hakkında düşünmek, hatta onları yazmak bize iyi geliyor. Çünkü böylece olumsuz olaylara odaklanmak yerine olumlu olanları da hatırlayabiliyoruz.

• Nazik olmak: Nazik olmak sadece başkalarına yardımcı olmakla kalmıyor, aynı zamanda kendi mutluluğumuzu da artıyor. Bunlar arasında dostumuza bir fincan kahve almak, bir arkadaşımıza yardım etmek, kaybolmuş birine yön tarif etmek, bir arkadaşımızı havaalanına götürmek veya birinin ağır alışveriş torbalarını arabaya taşımasına yardım etmek gibi basit davranışlar bulunabiliyor. İlk başta naziklik fırsatlarını fark etmek zor olsa da pratik ettikçe daha çok fark edebilirsin.‍
• Minnettarlığımızı göstermek: Olumlu ilişkilerin bize iyi geldiğini söylemiştik. Hayatımızda saygı duyduğumuz ve takdir ettiğimiz insanlar olsa da onları takdir etmeyi unutabiliyoruz. Hayatımıza olumlu etkileri olan insanlar bu etkilerinin farkında olmayabilirler. Bu yüzden onlara üzerimizdeki etkilerini hatırlatabilir, böylece hem kendimizin hem de sevdiklerimizin iyilik haline katkıda bulunabiliriz.
• Anlam bulmak: Hayatta anlam bulmanın çok kolay olmadığını biliyoruz fakat bunun için yapabileceğimiz egzersizlerden biri de yazmak. Örneğin; geçmişin, şimdiki halin ve geleceğin hakkında yazdığın bir yazı büyük resme bakmanı kolaylaştırabilir. İlk önce geçmişte üstesinden geldiğin zorlukları anlattığın bir yazı yaz. Bu yazıyı birkaç gün sonra oku, bu okuyuşunda üzerinde değişiklikler yapmak isteyebilirsin. Şu ana geldiğinde ise geçmişinden ne kadar farklı olduğunu anlatabilirsin. Böylece kendindeki değişimi görmen mümkün. Son olarak, hayal ettiğin gelecekteki kendin hakkında yaz. Nasıl biri olmak istediğini, güçlü yönlerini nasıl geliştirebileceğini, neyi başarmak istediğini uzun uzun yaz. Bu yazıları sıkça okuyabilir, üzerinde değişiklikler yapabilirsin.

Okulda Pozitif Psikoloji Uygulamaları Nelerdir?

Okul yılları geleceğe dair birçok belirsizliği içeriyor. Hangi mesleği yapacağımız, nasıl ve nerede okuyacağımız, bunlar için yapmamız gerekenlerin neler olduğu gibi çeşitli konularda kafamız karışabiliyor. Hedef koymak ve o hedef yolunda sağlam adımlarla ilerleyebilmek için desteğe ihtiyacımız oluyor. Tam da bu noktada pozitif psikolojisi nedir sorusunun cevabı yardımımıza koşuyor. Hedef belirlemek, potansiyelimizi keşfetmek, motivasyonda süreklilik sağlamak gibi konularda bize rehberlik ediyor. 

Motivasyon, öz güven, umut ve güçlü karakter özellikliklerimiz gibi alanları araştıran pozitif psikoloji, eğitimde güçlü işlevsel etkiler yaratabiliyor. Örneğin, gelecek kaygısıyla boğuşan, erteleme problemleri yaşayan, kendine güvenmekte zorlanan ve bunun gibi birçok soruya cevap arayan bir öğrenci düşünün. Böyle bir öğrencinin ihtiyaçlarını karşılamasında pozitif psikoloji nedir sorusunun cevabı ona yardımcı olabiliyor. Diğer yandan pozitif psikoloji sadece kişisel hayatı daha kaliteli hale getirmeye yardımcı olmuyor. Bununla birlikte öğrencilerin akranlarıyla, okullarıyla, içinde bulundukları toplulukla bağ kurmalarına ve hatta orada destekleyici ortamlar yaratmalarına alan açıyor. 

“Pozitif psikoloji nedir?” sorusunun cevabını öğrendikten sonra senin de aklına okulda nasıl uygulanabileceğine dair sorular gelmiş olabilir. Pozitif psikoloji, eğitimde aktif olarak kullanılabilecek birçok yöntem barındırıyor. Bu yöntemler, öğrencilerin sınıfta zorluklarla başa çıkma yöntemlerini geliştirmeyi, öğrencilerde kabul edici ve kaygısız bir tutum ve iyimserlik geliştirmeyi amaçlıyor. 

Örneğin, yapılan bir araştırmada okuldaki yaşam koçu uygulamalarının öğrencilerin iyilik hali üzerinde etkisinin yüksek olduğu gösteriliyor.

Aynı zamanda pozitif eğitimin temelinde eğitimcilerin çocuklara kendilerini nasıl mutlu edeceklerini öğretmeleri bulunuyor. Böylece öğrenciler psikolojik dayanıklılık kazanıyor ve duygu düzenleme konusunda daha donanımlı hale gelmeye başlıyorlar. Bunun sayesinde de akademik anlamda daha başarılı oluyorlar. 

Pozitif Psikoloji ve Mutluluk

“Pozitif psikoloji nedir?” sorusu bir yanıyla “Mutluluk nedir?” sorusunu da içerisinde kapsıyor. Çoğu kişi iyi bir hayata giden yolun mutluluktan geçiyor olduğunu düşünüyor. Pozitif psikoloji de mutlu olmak üzerine çeşitli araştırmalara sahip bir alan. Örneğin; “Mutluluğun bir sınırı var mı?”, “Ne kadar fazla mutlu olabiliriz?” soruları üzerinde duruyor. Yapılan araştırmalara göre mutluluğumuzun gerçekten de bir kapasitesi var. Bu kapasite birçok faktör tarafından belirleniyor. Bunların içinde cinsiyet, etnik köken, eğitim durumu, yaşadığımız cografya, genetiğimiz gibi durumlar bulunuyor. Fakat nasıl düşündüğümüz ve seçtiğimiz davranışların neler olduğu da mutluluğumuz üzerinde önemli bir etkiye sahip. Bu noktada pozitif psikolojiden öğrenebileceğimiz bir şey var: Mutluluk genetik etkiler altında olsa da insanlar iyimser olarak, şükran duyarak ve başkalarına yardım ederek daha mutlu olmayı öğrenebiliyor.

Tam olarak mutluluğu ölçmek veya onu tanımlamak zor olsa da pozitif psikoloji mutluluğu şu üç bileşenle belirliyor: 

• Şu an nasıl hissettiğin 
• Genel olarak hayattan aldığın tatmin
• Yaşamındaki bazı alanları nasıl değerlendirdiğin: iş, ilişkiler, sağlık vb.

İşte mutluluğunu artırmak için pozitif psikolojinin önerdikleri: 

• Problemi görmezden gelmektense onu çözmeye odaklanmak 
• Seni destekleyen insanlarla yakın ilişkiler kurmak 
• Nazik davranmak
• Başkalarını dinlemek ve onlara şefkatli yaklaşabilmek
• Kendini eleştirmek ve mükemmeliyetçi olmaktansa hatalarını tolere edebilmek
• Sana ait hissettiren ve öz saygını artıran hedefler koyabilmek
• Başkalarını memnun etmektense içsel motivasyonlarına güvenmek
• Sıklıkla minnet duygusu hissetmek 

Amacı Nedir?

Pozitif psikoloji nedir sorusunun cevabı aslında amacına dair de birçok şey söylüyor. Genel olarak pozitif psikolojinin bize en büyük faydası, bakış açımızı değiştirebilmenin yarattığı gücü bulmamıza yardım etmesi. “İyi bir yaşam nelerden oluşur?”, “Mutlu olmanın bir yöntemi var mı?”, “Hayatın anlamı ne?”, “Ben kimim?” gibi sorulara cevap arayan bu alan hepimizin merak ettiği, üzerine düşündüğü sorulara cevap bulmayı amaçlıyor. Böylece yaşam kalitemizi arttırmak, potansiyelimizin gerçekleşmesine yardımcı olmak ve hayattaki anlamı bulmamıza yardımcı oluyor. 

Neden Önemlidir?

Pozitif psikoloji nedir sorusundan ve bu alanın amacından bahsetmiştik. Pozitif psikolojinin şimdiye kadar bulduğu sonuçlar bize nasıl yaşayacağımıza dair içgörüler veriyor. Hayatı daha yaşanabilir kılan birçok şey olduğunu söyleyen çeşitli düşünceler, felsefik söylemler ve önemli düşünürler var. Fakat bu yaşama biçimlerinin bizim üzerimizdeki etkisi daha önce bilimsel olarak açıklanmamıştı. Bu alanla beraber nelerin bize iyi geldiğine, iyi bir hayatın nelerden oluştuğuna bakabilir; alışkanlıklarımızı ve olumsuz olaylara karşı bakış açımızı değiştirebiliriz. Böylece alanın tam da amaçladığı gibi hayatı yaşamaya değer kılabiliriz.