Son zamanlarda narsisizm terimini sıklıkla duyuyoruz. Hatta belki duyduğumuz ve anladığımız kadarıyla çevremizdeki narsistleri tespit etmeye çalışıyoruz. Peki, narsisizm hakkında yeterince doğru bilgi sahibi miyiz? Mesela, narsisizmin türleri olduğunu biliyor muydun?
Psikoloji biliminde insan davranışları iki şekilde ele alınıyor: açık ve gizli/örtük. Kendisini açıkça gösteren ve başkaları tarafından kolayca gözlemlenebilen davranışlara açık, algılanması daha güç davranışlara ise gizli veya örtük davranışlar deniyor.
Büyüklenmeci (grandiyöz) narsisizm, açık bir şekilde gözlenerek kendini kolayca belli ediyor. Büyüklenmeci narsistler; genellikle kendini beğenmiş, başkalarının ihtiyaçlarına karşı duyarsız ve ilgiye aç olarak tanımlanabiliyor. Peki, gizli narsisizm nedir ve kendini nasıl belli eder?
Gizli Narsisizm Nedir?
Savunmasız ya da kırılgan narsisizm olarak da adlandırabileceğimiz gizli narsisizm, kendini daha zor belli ediyor. Gizli narsistler de önemli olmayı ve kendilerine hayranlık duyulmasını arzuluyor ancak sahnedense seyirci koltuğunda olan, kıskanılandansa kıskanan konumda olan kişiler olarak karşımıza çıkıyor.
Bunun yanı sıra, gizli narsistler daha kırılgan olup daha geçirgen bir kabuğa sahip olabiliyor. Örneğin; görmezden gelinmek, yüksek statüde gördükleri insanların etrafında bulunmak, hak ettikleri ilgiyi görmediklerini düşünmek ve bir şeye diğerler insanlardan daha az sahip olmak gibi durumlar onlar için tetikleyici olabiliyor.
Öte yandan, bu kişiler aslında herkesi hayran bırakacak mükemmel bir iş yapmak istese de yetersiz olduklarına inandıkları için genelde çaba göstermeye tenezzül etmiyor. Bu nedenle, dışarıdan tembel veya isteksiz gözükebiliyorlar. Gizli narsistler, kendi eylemsizlik ve kararsızlıklarından ötürü ilerleyemeseler de bu durumdan genellikle başkalarını sorumlu tutuyor ve kendilerini mağdur olarak görüyorlar. Örneğin, kimsenin kendisini anlamadığını, kendisine hiç fırsat verilmediğini ve şanssız biri olduğunu düşünebiliyorlar. Günün sonunda cesaretli ve başarılı insanları kıskanıp kınadıkları, kendilerine acıdıkları ve başkalarını suçladıkları bir döngüde sıkışıp kalıyorlar.
Kırılgan narsistler, kendilerini dışarıya utangaç, içe dönük ve düşünceli olarak yansıtırken aslında içsel motivasyonları ilişkilerinde kontrol sağlamak, hayranlık ve ilgi uyandırmak olabiliyor.
Peki, gizli narsisizme sahip kişiler içinde bulundukları durumun ve davranışlarının farkındalar mı? Belki bir yere kadar, davranışlarının başkaları üzerinde olumsuz etkisi olduğunun bilincinde olsalar da genellikle kendileri hakkındaki farkındalıkları çok yüksek olmuyor. Aradıkları övgülere ve ilgiye layık olduklarına inandıkları için davranışlarında yanlışlık görmeyebiliyorlar.
Gizli Narsisizmin Nedenleri
Nedeni tam olarak bilinmese de gizli narsisizme katkıda bulunan birkaç faktör olduğu düşünülüyor. Bu faktörler arasında en çok yetiştirilme şeklinin etkisi vurgulanıyor. Sosyal öğrenme teorisine göre ebeveynleri tarafından diğer çocuklardan daha özel ve ayrıcalıklı görülen çocukların narsist olma ihtimali yüksek oluyor. Bu çocuklar, ebeveynlerinin görüşünü içselleştirerek diğerlerinden daha üstün ve değerli olduklarını düşünebiliyor.
Öte yandan, çocuklara verilen aşırı değerin ebeveynlerin kendi narsistik özelliklerini yansıtıyor olabileceği ve çocukların da ebeveynlerinin bu özelliklerinden etkileniyor olabileceği düşünülüyor.
Gizli narsisizmin otoriter ebeveynlik tutumuyla arasındaki ilişkiye de dikkat çekiliyor. Fazla eleştirel ve kontrolcü olan otoriter bir ebeveynin çocuğun onaylanma ihtiyacını karşılayamayacağı ve bunun sonucunda, çocuğun aşırı bir onaylanma ihtiyacı geliştirebileceği düşünülüyor. Bu aşırı onaylanma ihtiyacı da narsisizmin bir özelliği olarak görülüyor.
Bunun yanı sıra, olumsuz çocukluk çağı deneyimlerinin de gizli narsisizmle ilişkili olduğu bulunuyor. İstismar, ihmal ve güvensiz bağlanma stilleri bir araya geldiğinde; kişi dâhil edilme, kontrol sahibi olma, onaylanma ve şefkat alma ihtiyaçlarını karşılamak için uyumsuz yöntemlere başvurabiliyor.
Yetiştirilme şekli ve olumsuz çocukluk deneyimleri dışında genetik aktarımın da örtük narsisizme yol açan faktörler arasında bulunduğu düşünülüyor.
Gizli Narsistleri Tanıma Yolları
Peki, çevremizdeki gizli narsistleri nasıl ayırt edebiliriz? Gizli narsisizme sahip bireyler belli başlı özellikleriyle öne çıkabiliyor. Bunların neler olduğuna bakalım:
- Üstü kapalı kendini önemseme
Gizli narsisizmde kişiler ilgi görmek ve önemsenmek istese de genellikle bunu açıkça göstermiyor. Bunun yerine, daha üstü kapalı yollarla övgü almaya ve kendilerini daha iyi bir pozisyona koymaya çalışabiliyor. Örneğin, resim konusunda becerikli olduklarını bildikleri hâlde “Çok kötü resim çiziyorum.” diyerek karşı taraftan iltifat almayı bekleyebiliyorlar. Benzer şekilde, “Bu işe alınmanı beklemiyordum, tebrik ederim!” gibi iğneleyici iltifatlar edebiliyorlar.
- Suçlama ve utandırma
Narsist bireylerin başkalarından daha üstün oldukları inancını güvence altına almak için başvurdukları bir diğer yol ise suçlama ve utandırma olabiliyor. Bu yöntemde kişiler, kendi üstün konumlarını doğrulayabilmek için karşılarındaki kişiye kendisini daha küçük hissettirmeye çalışıyor. Büyüklenmeci narsistler bunu karşısındaki kişiyi eleştirip aşağılayarak, onunla alay ederek ve ona kaba davranarak yapabiliyorken örtük narsistler bunu daha hafif bir şekilde gerçekleştirebiliyor. Bu kişiler, kendi hatalı oldukları durumlarda bile karşısındaki kişinin hatalı ve kendilerinin suçsuz olduğuna dair argüman yaratabiliyor ve durumu, karşısındaki kişiden övgü aldığı bir hâle getirebiliyor.
- Kafa karışıklığı yaratma
Gizli narsistler, karşısındaki insanlara algılarının doğruluğunu sorgulatarak kafa karışıklığı yaratabiliyor. Bu şekilde, karşılarındaki insanı kendi istekleri doğrultusunda manipüle etme fırsatı bulabiliyorlar.
- Umursamazlık
Gizli narsisizmde kişi, odağı sürekli kendi üzerinde tutmak isteyebiliyor. Bu nedenle, karşısındakilere kendilerini önemsiz hissettirmek için umursamaz davranışlarda bulunabiliyor. Örneğin, karşılarındakinin zamanına saygı duymayarak mesajlara geç dönebiliyor, buluşmalara geç gidebiliyor veya direkt gitmeyebiliyorlar.
- Duygusal ihmal
İş duygusal bağ kurmaya ve bu bağı sürdürmeye geldiğinde kırılgan narsistler zorlanabiliyor. Kırılgan narsistler, duygusal olarak erişilebilir gözükse de ilişkilerinde duygusal yükün çoğunluğunu karşı tarafa bırakabiliyor. İlişkilerde bu kişilerden onay, ilgi ve iltifat almak zor olabilliyor çünkü bu kişiler ilişkilerinde öne çıkan kişi olmak istiyor. Öte yandan, narsisizmin öne çıkan özelliklerinden biri empati yoksunluğu olduğu için gizli narsistler ilişkilerinde karşısındaki kişiye sağlıklı duygusal tepkiler veremeyebiliyor. Bu da gizli narsisizm yaşayan kişilerle sağlıklı bir ilişki yürütmeyi zorlayıcı hâle getirebiliyor.
Gizli Narsistlerle İlişkilerde Karşılaşılan Zorluklar
Gizli narsistlerin bu ayırt edici özellikleri, onlarla ilişki kurmamızı veya kurduğumuz ilişkiyi sürdürmemizi zorlaştırabiliyor. Gizli narsistler ilişkilerinde açık iletişim kurmak yerine ilgisini geri çekme veya sessiz muamele uygulama gibi pasif-agresif yöntemlere başvurabiliyor. Bu da onlarla iletişim kurmamızı zorlaştırıyor. Öte yandan, hislerimize, düşüncelerimize ya da ihtiyaçlarımıza karşı duyarlı olmadıklarını ve bizimle empati kurmadıklarını görebiliyoruz. Bunun sonucunda, anlaşılmadığımızı ve önemsenmediğimizi düşünebiliyor ve kendimizi mutsuz hissedebiliyoruz. Aynı şekilde, gizli narsistlerin kendilerini yukarıya konumlandırmak için bize karşı umursamaz davranmaları sebebiyle kendimizi değersiz de hissedebiliyoruz. Bunun yanı sıra, gizli narsisizme sahip kişiler olayların sorumluluğunu üstlenmek yerine başkalarını suçlamaya meyilli olduğu için kendimizi sürekli suçlu hissederken ve algımızdan şüphe ederken bulabiliyoruz. Tüm bunlar bir yana, kırılgan narsistler bize zarar verebilen davranışlarını açıktan sergilemektense üstü kapalı gerçekleştirdiği ve manipülatif davranabildiği için bu kişilerle olan ilişkimizi sonlandırmakta ya da onlara sınır çekmekte zorlananabiliyoruz. Peki, çevremizdeki gizli narsistlerle nasıl başa çıkabiliriz?
Gizli Narsistlerle Başa Çıkma Stratejileri
- Kişisel algılamamak
Narsist birinin davranışları aslında kendisiyle ilgiliyken bize öyle yansımayabiliyor. Bu kişinin manipülatif davranışlarını kişisel algılayabiliyoruz. Bunun sonucunda kendimizi suçlu, yetersiz veya kötü biri gibi hissedebiliyoruz. Elbette biriyle etkileşimimiz iki tarafın da davranışlarına bağlı olsa da narsist bireyin olumsuz davranışları çoğunlukla kendi içindeki durumdan kaynaklanıyor.
- Sınır çekmek
Gizli narsistler genellikle kendileri de sağlıklı sınırlara sahip olmadığı, kendine bunu hak gördüğü ve empati kuramadığı için sınırlarımızı sıklıkla ihlal edebiliyor. Sınır çekmek, zaman zaman bizi zorlayabilen bir şey olsa da narsist birine sınır koyarken daha da zorlanabiliyoruz. Her ne kadar zorlayıcı olsa da bu kişilere sınır çekmek, bize karşı davranışlarını kabul etmediğimizi bildirmek için çok önemli. Bizim için değerli ve kritik olan şeyleri bilip bunları destekleyecek sınırlar belirlemek, sonradan sınırlarımızın arkasında daha sağlam bir şekilde durmamızı kolaylaştırıyor.
- Kendinle ilişkini güçlendirmek
Kendimizle ilişkimiz, başkalarıyla olan ilişkimizi yakından etkiliyor. Narsist biriyle etkileşim kurarken onun manipülatif ve suçlayıcı tavırları karşısında sesimizi çıkarmakta zorlanabiliyoruz. Kendimizle ilişkimizi güçlendirdiğimizde, yani öz şefkat ve öz saygı üzerine çalıştığımızda, narsist bireyin davranışlarına karşı kendimizi daha kolay savunabiliyor ve ona daha rahat sınır çekebiliyoruz.
- Sağlıklı bir mesafe oluşturmak
Gizli narsist bir bireyle etkişelim hâlinde olmak bizim için yıpratıcı olabiliyor ancak kimi zaman aramıza mesafe koymak kolay olmuyor. Örneğin, aile üyelerimizden veya iş arkadaşlarımızdan biri narsistik kişilik yapılanmasına sahipse bu kişiyle aramızı tamamen açmamız mümkün olmayabiliyor. Böyle bir durumda, kişisel etkileşimimizi sınırlandırmak bize iyi gelebiliyor. Örneğin, iş arkadaşımızla farklı zamanlarda mola vermek bile küçük ama rahatlatıcı bir adım olabiliyor.
- Profesyonel yardım almak
Örtük narsist kişilik yapılanmasındaki biriyle iletişim içerisinde olmak kolay olmayabiliyor. Öncelikle bu durumu ve bunun bizi nasıl etkilediğini fark etmek zaman alabiliyor. Sonrasında ise bu kişiye sınır çekmekte ya da mesafe koymakta zorlanabiliyoruz. Her ne kadar farkında olsak da durumu kişisel algılayabiliyor ve bundan duygusal anlamda olumsuz etkilenebiliyoruz. Bu ilişkinin bizi olumsuz etkilediğini ve zorlandığımızı fark ettiğimiz noktada bir ruh sağlığı uzmanından destek almak süreci kolaylaştırabiliyor.
Profesyonel Yardım ve Tedavi Yöntemleri
Narsistik kişilik yapılanmasına sahip olmak, kişinin ilişkileri ve kariyeri de dâhil olmak üzere hayatını olumsuz etkileyebiliyor. Dışarıya başka türlü yansıtırken içeride kırılganlık ve güvensizlik duymak insana kendisini yalnız hissettirebiliyor. Bu nedenle, profesyonel destek almak önem taşıyor.
Gizli narsisizmde terapinin ilerleyişi, bu durumun kişinin işlevselliğini ne kadar etkilediğine göre şekilleniyor. Bu süreç; kişinin hayatını olumsuz etkileyen narsistik davranışları belirlemeyi, bu davranışların başkalarını nasıl etkilediğini kabul etmeyi, büyüklenmeci düşüncelerin yerine daha gerçekçi olanları koymayı ve yeni davranışlar sergileyerek bunların olumlu etkilerini fark etmeyi içeriyor. Öte yandan, narsistik kişilik yapılanmasındaki bireyler terapiye karşı direnç gösterebiliyor. Bu sebeple, terapi sürecinin başında bu direnci anlamak ve onun üstesinden gelmek zaman alabiliyor.
Narsisizm ile psikanalitik, bilişsel davranışçı, şema, diyalektik davranışçı ve gestalt terapi gibi farklı ekoller ile çalışılabilmesinin yanı sıra bu süreç psikiyatrist yönlendirmesiyle farklı psikiyatrik ilaçlar alınarak da desteklenebiliyor.
Gizli narsisizm ile baş ederken #RelateYanında!
Örtük narsisizm, hem kişinin kendisini hem de çevresindekileri olumsuz etkileyebiliyor. Kırılgan narsist kişi, kendi değerini başkalarının ilgisine ve onayına bağlayabiliyor. Oysaki başkalarından bağımsız olarak kendi değerimizi bilmek, mental sağlığımızı destekliyor. Eğer sen de başkalarının ilgisine ve onayına aşırı derecede ihtiyaç duyduğunu fark ediyorsan hemen Relate uygulamasını indirip “Kendi Değerini Keşfetmek” yolculuğuna başlayabilirsin. Öte yandan, eğer çevrende örtük narsist kişilik yapısında biri olduğunu düşünüyorsan ve bu kişiyle arana sınır çekmek istiyorsan uygulamadaki “Sınır Koymayı Öğrenmek” yolculuğuyla ilk adımı atabilirsin. Unutma, her zaman #RelateYanında!
