Mental Sağlık Nedir? | Mental Bozukluk Belirtileri Nelerdir?

“Mental sağlık nedir?” sorusunu sık sık duysak da cevabını bulmak her zaman kolay olmuyor. Mental sağlık, duygu ve davranışlarımızın uyum içerisinde olması, kendimizle ve çevremizle yapıcı ilişkilere sahip olmamız ve olumsuz duygularla başa çıkma kapasitemizin yüksek olması olarak tanımlanabilir. Mental sağlığımız; duygularımızın, düşüncelerimizin, davranışlarımızın ve psikolojik dayanıklılığımızın temelini oluşturuyor. Mental sağlığımız da fiziksel sağlığımız gibi iyilik halimizin vazgeçilmez bir parçası. Üstelik fiziksel sağlığımız ve mental sağlığımız birbirini etkiliyor. Birinin iyi olması diğerinin de iyilik halini artırıyor. Mental sağlık, diğer bir adıyla ruh sağlığı, çevremizle sağlıklı ilişkiler kurmanın, bu ilişkileri sürdürebilmenin, değişime uyum sağlayabilmenin, olumlu düşünce ve davranışların içinde olabilmenin anahtarı oluyor. Mental sağlığımız biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörlerden etkileniyor. Bu sebeple nasıl düşündüğümüzü, hissettiğimizi ve davrandığımızı etkiliyor.

“Mental sağlık nedir?” sorusuna verebileceğimiz ilk cevap, kişinin yaşamını olumsuz yönde etkileyen bir psikolojik bozukluğun var olmaması olsa da mental sağlık bundan çok daha fazlası. Psikolojik bozukluğun olmamasının yanında belirsizlikle ve zor ya da rahatsız edici durumlarla başa çıkmak için gereken kaynaklara sahip olmak anlamına da geliyor. Mental olarak daha sağlıklı olan kişilerin üzülmedikleri, kaygı duymadıkları ve her zaman mutlu oldukları gibi yanlış bir algı var olsa da bu kişiler de  zaman zaman olumsuz duyguları tecrübe ediyorlar. Bu noktada kişilerin olumsuz duygularla baş etme yöntemleri ve iç dengelerini bulmak için neler yaptıkları önemli oluyor.

Mental Bozukluk Nedir?

Mental bozukluk; duygu, düşünce veya davranışlarımız arasındaki uyumsuzluklar olarak ortaya çıkabiliyor. Bu uyumsuzluklar nedeniyle sosyal hayatımız, aile ve iş yaşamlarımız da olumsuz olarak etkilenebiliyorlar. Kaygı bozukluğu, depresyon, bipolar bozukluk, yeme bozuklukları, öğrenme güçlükleri, fobiler ve obsesif kompulsif bozukluklar mental bozukluklara verebileceğimiz başlıca örnekler.

Mental bozukluk, psikolojik işlev bozukluğuna sebep olabiliyor. Bu bağlamda mental sağlığımız darbe aldığında kaygı, belirsizlik ve diğer olumsuz duygularla baş etme yöntemlerimiz de sağlıksız bir hal alıyor. İçinde bulunduğumuz dünyaya adaptasyonumuz zorlaşıyor. Bu sebeple yaşadığımız olaylara ve deneyimlediğimiz duygulara verdiğimiz tepkiler de uyumsuz bir hal alıyor. Örneğin, önceden bizi kızdırmayan bir durum artık kızdırmaya başlıyor. 

Mental sağlığımızla ilgili bir sorun yaşadığımıza inanıyorsak kendimize aşağıdaki soruları sormak mental sağlığımızı değerlendirmemize yardımcı olabiliyor.

• Bu duygular iyilik halimi zedeliyorlar mı?
• İçinde bulunduğum durum kendim ve çevremdekiler için yıpratıcı mı?
• Günlük aktivitelerimi yerine getirmekte güçlük çekiyor muyum?
• Olaylara uyumsuz tepkiler veriyor muyum?
• Yaşadığım olayların bende oluşturduğu etkilere adapte olmakta zorlanıyor muyum?
• Kendimi olumsuz bir döngünün içinde hapsolmuş ve baş etme kapasitemi kaybetmiş olarak hissediyor muyum?

Mental Bozukluk Belirtileri

“Mental sağlık nedir?” sorusuna cevap vermek için mental sağlığımızın azaldığını gösteren semptomları tanımamız gerekiyor. Her bir mental bozukluğa ait belirli semptomlar bulunuyor. Ancak farklı mental bozuklukların bazı özellikleri yetişkinlerde ve ergenlerde ortak olarak görülebiliyor. Bu ortak belirtileri aşağıdaki gibi sıralayabiliyoruz.

• Aşırı endişe veya korku
• Aşırı üzgün veya kederli hissetmek
• Düşüncelerin birbirine karışması veya konsantre olma güçlüğü
• Kontrol edilemeyen ruh hali değişiklikleri
• Uzun süreli ve güçlü sinirlilik
• Arkadaşlardan ve sosyal aktivitelerden kaçınmak
• Diğer insanları anlamakta veya onlarla ilişki kurmakta zorlanmak
• Uyku alışkanlıklarındaki değişiklikler 
• Sürekli hissetmek
• Artan açlık veya iştahsızlık gibi yeme alışkanlıklarındaki değişiklikler
• Cinsel dürtüdeki değişiklikler
• Gerçeği algılamada zorluk (kişinin nesnel gerçeklikte olmayan şeyleri deneyimlediği ve hissettiği sanrılar veya halüsinasyonlar)
• Kişinin kendi duyguları, davranışları veya kişiliğindeki değişiklikleri algılamakta zorlanması
• Alkol veya uyuşturucu gibi maddelerin aşırı kullanımı
• Belirgin nedenleri olmayan fiziksel rahatsızlıklar: baş ağrısı, mide bulantısı, kalp çarpıntısı, mide ağrısı gibi
• Tekrar eden ve zarar verici olumsuz düşünceler
• Günlük aktiviteleri gerçekleştirememe 
• Günlük problemlerle ve stresle başa çıkamama

Bu belirtilerin sizde var olup olmadığını anlamak için kendinize aşağıdaki soruları sorabilirsiniz: 

• Düşüncelerim, duygularım ve davranışlarımın değiştiğini ve günlük hayatımın işleyişinde belirgin aksamaların olduğunu düşünüyor muyum?
• Konsantre olmakta veya odaklanmakta zorluk çekiyor muyum?
• Zihnim sürekli olumsuz düşüncelerle dolu mu?
• Sıklıkla kendimi yorgun ve düşük enerjili hissediyor muyum?
• Uyku düzenimde bozulma var mı?
• Üretkenliğim ve verimliliğim olumsuz yönde etkileniyor mu?
• Sosyal çevremde, aile hayatımda ve partnerimle ilişkimde güçlük çekiyor muyum?

Bu soruların çoğuna evet cevabını vermiş olmak, mental sağlığın zedelenmiş olabileceğini fark etmek açısından oldukça önemli.  Fakat yaşadığımız mental bozukluğun ne olduğunu, neden olduğunu ve nasıl çözüme ulaşabileceğini öğrenmenin en sağlıklı yolu bu konuda bir uzmanla görüşmek. 

Bu belirtiler, yaşam tarzımızda değişiklikler yapma, duygusal dayanıklılık kazanma ve düşünme biçimlerimiz üzerinde çalışmayla üzerimizdeki olumsuz etkilerini kaybedebiliyor. Bu durum baş edilemez bir hale geldiğinde bir uzmanın yönettiği tedavi sürecine ihtiyaç duyuyoruz. Hepimiz kendimizle ve çevremizle daha sağlıklı ilişkiler kurmayı ve işlevselliğimizi zedeleyen olumsuz düşüncelerden kurtulmayı hak ediyoruz. Nasıl bileğimiz zedelendiğinde, başımız döndüğünde veya midemiz bulandığında bunu normal buluyor ve doktora gidiyorsak mental sağlığımızla ilgili sıkıntı çektiğimizde de bir uzmanla görüşmemiz oldukça normal.

Mental Yorgunluk 

“Mental sağlık nedir” sorusu kadar cevabı merak edilen bir diğer soru da “Mental yorgunluk nedir?” sorusu. Hepimiz zaman zaman stresli ve zor dönemler yaşıyoruz. İş ve özel yaşamımızdaki sorumluluklar, yaşanan olumsuz olaylar ve iç dünyamızdaki karmaşa baş etme kapasitemizi azaltabiliyor. Olumsuzluklarla ve bizi aşan taleplerle baş edecek kaynaklarımız tükendiğinde mental bir yorgunluk sürecine girebiliyoruz. Hayatımız üzerindeki kontrolü kaybettiğimizi, sorumluluklarımızı yerine getirecek fiziksel ve ruhsal enerjiyi bulamayacağımızı ve zihnimizin berraklığını yitirdiğini hissedebiliyoruz. Bu duygusal ve bilişsel tükenme haline mental yorgunluk adı veriliyor. Mental yorgunluk yaşadığımızda:

• Çöpü çıkarmak, mail göndermek gibi kısa süren işleri bile yaparken bunalmış hissediyoruz,
• Küçük ya da büyük birçok işimizi erteliyoruz,
• Görevlerimizi yerine getirmeye devam etsek de bunu verimsiz ve özensiz bir şekilde yapıyoruz,
• Uzun süreli uyku ve dinlenme saatlerinden sonra bile kendimizi yorgun hissediyoruz,
• Tatile çıkmak, sevdiğimiz bir hobiye zaman ayırmak ya da arkadaşlarımızla vakit geçirmek gibi bize keyif veren eylemleri bile hayata geçirecek enerjiyi bulamıyoruz,
• Duyularımızın köreldiğini, sevdiğimiz yemeklere ve güzel kokulara tepkisiz kaldığımızı hissedebiliyoruz,
• Sosyal ortamlarda kendimizi çevreden kopuk hissediyor ve olaylara karşı ilgisiz kalıyoruz,
• Eskisine göre daha gergin ve sinirli hissediyoruz, 
• Endişe seviyemiz giderek artıyor.

Mental yorgunluk yıpratıcı ve içinden çıkılamayacak bir döngü gibi görünse de bu konuda atabileceğimiz bazı adımlar, mental yorgunluğumuzu azaltmamıza yardımcı olabilliyor. Mental olarak tükenmiş hissettiğimizde kendimize şefkat göstermek ve öz bakımımıza öncelik tanımak bu yorgunluk halini azaltmakta faydalı olabiliyor. Gevşeme egzersizleri, sağlıklı beslenme, yorucu olmayan ama fiziksel hareketimizi artıran egzersizler, dinlenmeye vakit ayırmak ve destek almak mental yorgunluğu aşmak için atabileceğimiz diğer adımlar olabilir. 

Mental Sağlık Hakkında Yanlış Bilinenler

“Mental sağlık nedir?” sorusuna cevap olarak ortaya atılmış birçok yanlış bilgi ve bilimsel dayanakları olmayan inanışlar bulunuyor. Bu temelsiz bilgiler yerine bilimin bize söylediklerine kulak vermek, hem kendi hem de çevremizdekilerin mental sağlığıyla ilgili daha yapıcı ve sağlıklı bir bakış geliştirmemize yardımcı olabiliyor.

1. Mental bozukluğu olduğunu söyleyen insanlar ilgi çekmek için bunu paylaşırlar: Toplum içerisinde mental sağlıkla ilişkili çok fazla olumsuz etiketleme bulunuyor. Çeşitli mental bozukluklara sahip kişilere karşı olumlu olmayan ve kabul edicilikten uzak davranışlar gözlemleyebiliyoruz. Bu nedenle mental bozuklukla mücadele eden kişiler, çoğunlukla utanç hissederek izole olmayı ve içinde bulundukları durumu saklamayı tercih ediyorlar. Bu nedenle mental sağlıklarıyla ilgili paylaşımda bulunma cesaretine sahip kişiler, dikkat çekmenin aksine çoğunlukla destek bulma ve farkındalığı artırma amacında oluyorlar. 
2. Mental bozuklukların üzerinde durmazsak geçerler: Mental bozukluklar, onları görmezden geldiğimizde ortadan kalkmıyor. Hatta mental sağlığımızdaki aksaklıkları göz ardı edersek durumun daha kötü bir hale gelmesine neden olabiliyoruz. Mental bozuklukları ele almak ve yaşadığımız sıkıntılar üzerinde çalışmak, başta rahatsız edici gelse de iyilik halimize ulaşmak yolunda olumlu sonuçlar doğurabiliyor. 
3. Mental bozukluklardan kurtulmak imkansızdır: Bilimsel araştırmalar, psikoterapilerin olumlu etkilerini açıkça ortaya koyuyor. İyileşme yolunda atılan yapıcı adımlar, psikoterapi ve egzersiz gibi yaşam kalitesini artıran diğer destekleyici rutinler sayesinde mental sağlığımıza kavuşmak günümüzde oldukça ulaşılabilir. Bazı durumlarda mental bozukluklarla mücadele, yaşam boyu sürse de kişinin iyilik halinin en yüksek düzeye çıkartılması, yaşamından zevk alabilmesi ve sağlıklı ilişkiler kurabilmesi adına takip edilebilecek, araştırmalarla kanıtlanmış birçok tedavi bulunuyor.
4. Mental sağlık her zaman olumlu düşünmektir: Olumsuz düşüncelerimiz ve duygularımız da olumlu olanlar kadar doğal. Olumlu hislerimizi kucakladığımız gibi olumsuz olanları da kabul etmek onlarla baş etme gücümüzü artırabiliyor. Bunun aksine, olumsuz duygu ve düşünceleri yok saymak onların üzerimizdeki olumsuz etkilerini artırabiliyor. Bu nedenle mental olarak sağlıklı olmak, olumlu ve olumsuz tüm düşüncelerimizi sahiplenerek dengeyi sağlamak ve bu hislere karşı sağlıklı tepkiler geliştirebilmeyi gerektiriyor. 

Psikolojiye İyi Gelen Şeyler

“Mental sağlık nedir?”, “Mental bozukluk nedir?” sorularını cevapladıktan sonra mental sağlığımızı nasıl güçlendirebileceğimizi de öğrenebiliyoruz. Mental sağlığımıza fayda sağlamak ve iyilik halimizi artırarak psikolojik halimizi güçlendirmek adına atabileceğimiz birçok adım ve edinebileceğimiz sağlıklı yaşam rutinleri bulunuyor. Bu adımlar sayesinde mental yorgunlukla baş edebileceğimiz gibi psikolojik dayanıklılığımızı artırarak mental bozukluklara sebep olabilecek risk faktörlerinin oluşumunu da engelleyebiliyoruz. Bu bağlamda psikolojimize iyi gelebilecek bazı önerileri aşağıda inceleyebilirsiniz.

• Sağlıklı bir uyku düzenine sahip olmak
• Sağlıklı beslenmek
• Saygıya ve güvene dayalı, gelişimimizi destekleyen ilişkiler kurmak
• Çevremizdekilerle sağlıklı sınırlar belirlemek
• Egzersiz yapmak
• Öz şefkate ve öz bakıma önem göstermek
• İş ve kişisel yaşam arasında bir denge kurmak
• İlgi alanlarımızı destekleyen hobiler edinmek
• Meditasyon yapmak
• Mümkün olduğunca düzenli ve bizi tatmin eden bir rutini takip etmek ve gerektiğinde bu rutinde değişimler yapmaya açık olmak
• Minnettarlık egzersizleri yapmak
• Relate kullanmak: Mental sağlığınızı desteklemek ve iyilik halinizi artırmak için bilimsel kaynaklar ışığında geliştirilmiş Relate uygulamasındaki yolculukları deneyebilirsiniz! İçeriğindeki duygu günlüğü, minnettarlık soruları ve hemen iyi hisset egzersizleri ile duygusal dayanıklılığınızı artırabilir, sizin için geliştirdiğimiz görevlerle psikolojik gelişiminizi destekleyebilirsiniz.

Çocuk Ruh Sağlığı

Çocuklarımızın doğdukları andan itibaren fiziksel sağlıklarıyla yakından ilgileniyoruz ve meydana gelen en ufak bir olumsuzluğu bile göz ardı etmemek için çabalıyoruz. Aslında çocukların ruh sağlığı da fiziksel sağlıkları kadar önemli. Ruh sağlığının temelleri ise çok erken dönemlerde atılıyor. Çocukların ruh sağlığı ihtiyaçlarının desteklenmesi, çocukluğun erken dönemlerinde başlıyor. Bu nedenle yetişkinler için sorduğumuz “Mental sağlık nedir?” sorusunu çocukluk dönemleri için de sormamız gerekiyor. 

Çocukluk döneminde mental olarak sağlıklı olmak, gelişimsel ve duygusal adımları zamanında sağlıklı olarak atmak, sosyal becerileri ve sorunlarla nasıl başa çıkılacağını öğrenmek anlamına geliyor. Bu alanları yetişkinler olarak bizim dikkatle gözlemlememiz ve olumsuzluk halinde bir uzmandan yardım almamız, çocuğun hem erken dönemlerinde hem de yetişkinlik dönemindeki mental sağlığının korunması açısından önem taşıyor. Çocuklardaki mental bozukluklar, çocukların öğrenme, davranma veya duygularını ele alma biçimindeki sıkıntılara ve günlük aktivitelerindeki sorunlara işaret ediyor. Çocukların ara sıra korku ve endişe duymaları, baş edemedikleri durumlara karşı uygunsuz davranışlar sergilemeleri oldukça doğal. Fakat bu durumlar kalıcıysa, çocukların ev ve okuldaki sosyal ve gelişimsel aktivitelerini engelliyorsa bir çocuk ruh sağlığı uzmanına danışmak faydalı olabiliyor.