Akran zorbalığı çocukların yaşıtları tarafından maruz bırakıldıkları sözlü, fiziksel veya siber şiddet olarak tanımlanıyor. Her türlü grupta görülebilen bu durum çocukların fiziksel ve psikolojik sağlıklarını tehdit ediyor, akademik ve sosyal gelişimlerine zarar veriyor. Bu nedenle yetişkinler olarak akran zorbalığını iyi tanımamız ve geç olmadan bu konuda önlem almamız büyük önem taşıyor. Bu bağlamda akran zorbalığını, etkilerini ve alınabilecek önlemleri aşağıda inceliyor olacağız.
Akran Zorbalığı Nedir?
Akran zorbalığı, bir veya daha fazla çocuğun kendilerinden daha zayıf veya savunmasız olarak gördükleri başka bir çocuğa veya çocuklara kasıtlı ve sürekli bir şekilde uyguladıkları bir çeşit saldırganlık olarak ifade ediliyor. Hepimiz her yaşta zorbalığa maruz kalabileceğimiz gibi okul çağındaki çocuk ve ergenlerin bu konuda daha fazla risk altında olduklarını görüyoruz.
Akran zorbalığı farklı şekillerde meydana gelebiliyor:
Fiziksel zorbalık: Birine vurma, eşyalarına zarar verme, o istemeden bedenine dokunma ve saç çekme gibi davranışları fiziksel zorbalık olarak adlandırıyoruz. Bu zorbalık türü kişiye fiziki olarak zarar verebildiği gibi güvenlik duygusunu ve öz güvenini zedeleyerek psikolojik sağlığını da olumsuz şekilde etkileyebiliyor.
Sözel zorbalık: Birine küfür etmek, birini tehdit etmek, birinin hakkında alaycı ve küçük düşürücü konuşmak, fiziksel özellikleriyle dalga geçmek, şivesini veya kültürünü aşağılamak sözel zorbalık sınıfına giriyor.
Sosyal zorbalık: Bir kişiyi görmezden gelmek, birine karşı ayrımcılık yapmak, birini dışlamak, oyunlara almamak, birinin hakkında gerçek olmayan söylentiler yaymak, ilişkilerine zarar vermek gibi davranışlar sosyal zorbalık olarak tanımlanıyor.
Siber zorbalık: Birine hakaret içerikli mesajlar göndermek, birinin fotoğraflarını izinsiz şekilde internet ortamında yayınlamak, birine aşağılayıcı yorumlar yapmak veya biri hakkında internet üzerinden hakkında sahte bilgiler yaymak siber zorbalık alanına giriyor.
Akran zorbalığını çocuklar arasındaki şakalaşma veya oyunla karıştırabiliyoruz veya bu davranışlarda bulunan çocukların/ergenlerin “şaka yaptım” diye kendilerini savunduklarını görebiliyoruz. Bu noktada zorbalık ve şaka arasındaki ayrımı yapabilliyor olmak potansiyel risklerin önüne geçmemizde bize yardımcı oluyor.
Bir davranışın şaka sayılması için kimsenin o davranıştan incinmiyor olması, tarafların eşit katılımda bulunması ve herkesin eğleniyor olması gerekiyor. Birine fiziksel veya duygusal bir zarar verildiğinde, bir taraf daha güçlü durumda olduğunda ve bu durumlar rahatsızlık duyan bir taraf olmasına rağmen devam ettirildiğinde bu davranışı zorbalık olarak adlandırıyoruz. Şaka ve zorbalık ayrımı tam olarak yapılmadığında çocuklar zorbalık davranışına maruz kalmaya devam ederken kırılganlıklarını saklamaya ve eğleniyormuş gibi gözükmeye çalışabiliyorlar. Ancak yetişkinler olarak onlara oyunu ve zorbalığı birbirinden ayırmayı, böylece zorbalığa karşı ses çıkartabilmeyi öğretmemiz gerekiyor. Çünkü zorbalığı alttan almak, önemsemiyormuş gibi yapmak veya bu olumsuz durum karşısında sessiz kalmak zorbalığın sürmesine ve şiddetinin artmasına neden oluyor.
Nasıl Anlaşılır?
Akran zorbalığını tanımak, çocukların ve ergenlerin zihinsel ve duygusal iyilik halini korumak için büyük önem taşıyor. Bu nedenle akran zorbalığının işaretlerini tanımak, bu duruma maruz kalan kişilere destek olmanın ilk adımını oluşturuyor.
Zorbalık durumlarında aşağıdaki işaretlerle karşılaşabiliyoruz:
- Sebebi açıklanamayan yaralanmalar
- Yeme alışkanlıklarında değişiklikler
- Okula gitmekten veya sosyal ortamlara girmekten kaçınma
- Kaybolan veya zarar gören eşyalar
- Akademik performansta düşüş
- Öz saygıda azalma
- Kişinin kendisine karşı olumsuz ve aşağılayıcı cümleler kullanması
- Kendi kendine zarar verme düşünce ve davranışlarının ortaya çıkması
- Sürekli endişeli olma hali
- Depresif duygu durumu
- Baş veya mide ağrısı
- Uyku düzeninde bozulma/sürekli devam eden kabuslar
- Arkadaşlık ilişkilerinde bozulmalar
- Sosyal medya platformlarından aşırı derecede kaçınma veya bu mecralara aşırı derecede ilgi gösterme
- Telefona gelen bildirimlerin yüksek kaygıya neden olması
Bu belirtilerin yanı sıra arkadaş gruplarını gözlemlerken özellikle belirli bir çocuğun/ergenin sürekli dışarıda kaldığını, hakkında olumsuz yorumlar yapıldığını veya bulunduğu ortamlarda kulaktan kulağa konuşulduğunu gördüğümüzde potansiyel bir akran zorbalığı ihtimaline karşı dikkatli olmamız gerekiyor.
Akran Zorbalığı Örnekleri
Akran zorbalığı, çeşitli biçimlerde ortaya çıkabiliyor. Farklı örnekleri tanımak ve en sık görülen zorbalık şekillerine dair farkındalığımızı artırmak bu tür durumlarla karşılaştığımızda daha hızlı ve etkili bir şekilde eyleme geçmemizi sağlayabilir. İşte bazı akran zorbalığı örnekleri:
- İsim takmak, aşağılayıcı veya hakaret içeren lakaplar kullanmak
- Biriyle incitici bir şekilde dalga geçmek
- Tehdit etmek
- Vurmak, tokat atmak, tekmelemek, saç çekmek, itmek gibi davranışlar
- Tükürmek
- Birinin eşyalarını alıkoymak, izni olmadan kullanmak veya eşyalarına zarar vermek
- Birini kasıtlı olarak bir aktivitenin veya sosyal grubun dışında bırakmak
- Birinin hakkında kötü niyetli bir şekilde dedikodu yapmak ve hakkında yanlış bilgiler yaymak
- Birini kasıtlı olarak toplum içerisinde utandırmak
- Ceza veya tehditle kişinin davranışlarını manipüle etmek
- Sosyal medya veya e-posta gibi yöntemlerle incitici, tehdit edici veya utanç verici mesajlar veya görüntüler göndermek
- Biriyle alay etmek veya o kişiyi kötü duruma düşürmek için sahte profiller açmak
- Birinin özel bilgi, fotoğraf veya videolarını internet ortamında paylaşmak
- Kişisel kimlik veya özel hayatla ilgili durumları ifşa etmek
- Sosyal medyada bir kişiye karşı nefret veya linç grupları oluşturmak, başka insanları bu yönde örgütlemek
- Irk, din, etnik köken veya cinsel yönelim gibi farklılıkları hedef almak
- Belirli bir kültürel veya dini grup hakkında aşağılayıcı yorumlar veya şakalar yapmak
- Bir kişiye karşı cinsiyeti veya cinsel kimliği nedeniyle ayrımcılık yapmak
- Birinin görünüşü hakkında kaba yorumlar yapmak
- Kişinin isteği veya rızası dışında fiziksel temasta bulunmak
- Yapmak istemediği bir şeyi yaptırmak için bir kişiyi korkutmak veya tehdit etmek
Neden Olur?
Akran zorbalığının oluşumunda birçok farklı psikolojik, sosyal ve çevresel faktör etkili oluyor. Bu nedenle oldukça karmaşık bir durum olduğunu söylememiz yanlış olmaz. Akran zorbalığı çoğunlukla hakimiyet kurma veya kişinin kendi güvensizliklerini maskelemek için güç uygulama arzusundan kaynaklanıyor. Özellikle rekabetçiliği ve hiyerarşiyi öne koyan toplumlarda bu tür davranışlar daha da fazla görülebiliyorlar. Bunların yanında, aile içi şiddete veya istismara maruz kalan, ihmal edilen çocukların ve ergenlerin akranlarıyla iletişimlerinde evde gördükleri bu tür olumsuz davranışları tekrar ettiklerini görebiliyoruz. Aileleri tarafından ilgi görmeyen, sosyal olarak dışlanacaklarını hisseden çocuklar bir savunma mekanizması olarak kabul görme arzusuyla popülerlik kazanmak veya bir gruba dahil olmak amacıyla zorbalık davranışlarına başvurabiliyorlar. Bir yandan dijital çağda yaşamamız akran zorbalığının anonim bir halde yapılmasına imkan vererek bu tür davranışların daha kolay gerçekleştirilmesine olanak sağlıyor.
Bu karmaşık eylemin psikolojik nedenlerine daha yakından bakalım:
Düşük özsaygı: Akran zorbalığına başvuran kişiler bu davranışları kendi içlerinde yaşadıkları düşük özgüven ve özsaygıyı maskelemek ve kendilerini üstün hissetmek için kullanabiliyorlar.
Kontrol arzusu: Kontrol etme arzusu olan bireyler zorbalık davranışlarına bu arzuyu hayata geçirmek ve çevrelerinde hakimiyet kurmak için başvurabiliyorlar.
Empati eksikliği : Empati duygusunun gelişmemiş olması başkalarının zorbaca davranışlar karşısında hissettiklerini anlayamamaya neden olduğundan kişinin pişmanlık duymadan başkalarını incitmesini kolaylaştırabiliyor
Yanlış model almak: Özellikle aile ortamında saldırgan veya otoriter figürlerle olmak zorbalık davranışlarının oluşmasına zemin hazırlıyor. Bir kişi otorite figürünün istediklerin elde etmek ve otoritesini oluşturmak için korkutma veya saldırganlığa başvurduğunu gördüğünde bu tür davranışları kabul edilebilir ve normal olarak içselleştirebiliyor.
Onay alma arzusu: Kabul görme ihtiyacı ve dışlanma korkusu sosyal statü kazanma ihtiyacıyla birleştiğinde kişileri zorbaca davranışlarda bulunmaya itebiliyorlar.
Geçmiş travmalar: Geçmişte yaşanan fiziksel, duygusal veya cinsel travmalar saldırgan ve zorbaca davranışlar olarak dışa vurabiliyorlar. Bu tür olumsuz deneyimlere maruz kalmış kişiler içlerindeki sıkıntıyı dışa vurmak için zorbalık davranışlarına yönelebiliyorlar.
Dürtü kontrolü sorunları: Dürtü kontrol bozukluğu bir davranış problemi olarak psikolojik literatürde yer alıyor ve bu durumdaki bireyler davranışlarını kontrol edemeyerek saldırganca davranışlarda bulunabiliyorlar.
Akran Zorbalığının Çocuk Üzerindeki Etkisi
Akran zorbalığı beraberinde birçok fiziksel ve psikolojik olumsuz etkiyi getiriyor. Çocuklar üzerindeki bu etkileri kısa süreli ve uzun süreli olarak inceleyebiliyoruz. Bu etkilerin farkına varmak akran zorbalığına karşı daha dikkatli olmakta ve daha etkili önlemler almakta bizlere yardımcı olabilir. Aşağıda inceleyeceğimiz bu etkilerin potansiyel etkiler olduğunu ve her çocuğun mutlaka bu etkileri yaşayacağı anlamına gelmediğini belirtmemiz önem taşıyor. Çünkü psikolojik dayanıklılık, destek almak, erken müdahale ve sağlıklı başa çıkma stratejileri gibi faktörler zorbalığın etkisini azaltmakta kritik bir rol oynuyorlar.
Kısa Süreli Etkileri
- Çürükler,çizikler veya yaralar gibi fiziksel zarar almak
- Üzüntü, korku, utanç veya öfke gibi olumsuz duygular yaşamak
- Öz saygının azalması ve değersizlik hissinin oluşması
- Dünyaya ve insanlara olan güvenin azalması
- Yaşamı tehditlerle dolu bir yer olarak algılamak
- Uyku sorunları yaşamak, zorbalık davranışına kabuslarda da maruz kalmak
- Okuldan, sosyal etkinliklerden ve kalabalık yerlerden kaçınmak
- Notların düşmesi, dikkat dağınıklığı yaşamak ve akademik sorumlulukları aksatmak
- Baş ağrısı, mide ağrısı veya bulantısı gibi psikosomatik semptomlar yaşamak
- Kendine zarar vermek
Uzun Vadede Etkileri
- Kronik depresyon
- Yaygın anksiyete bozukluğu veya sosyal anksiyete
- Travma sonrası stres bozukluğu
- İntihar düşünceleri
- İlişki kurmakta ve sürdürmekte güçlük çekmek
- Kronikleşen psikosomatik semptomlar
- Akademik şansları ve kariyer fırsatlarını kaçırmak
- Sağlıksız bir başa çıkma mekanizması olarak madde bağımlılığına yönelmek
- İzole olmak ve sınırlı bir sosyal çevrede takılı kalmak
- Öz saygı ve kimlik problemleri yaşamak
Akran Zorbalığını Önleme Yöntemleri
Akran zorbalığının hem kısa dönemde hem de uzun vadede çok önemli olumsuz etkilerinin olduğunun altını çizdik. Bu sonuçların önüne geçmek için ebeveynlerin, eğitimcilerin, toplumsal aktörlerin ve çocukların dahil olduğu çok yönlü ve kapsamı bir yaklaşıma ihtiyaç duyuyoruz. Etkili stratejiler ve işbirliğiyle hem zorbalık davranışlarını azaltabiliyor hem de empati, saygı ve kapsayıcılığın egemen olduğu bir kültürü teşvik edebiliyoruz.
Çocuğunuz Zorbalığa Uğruyorsa…
Çocuğumuzun veya başka bir çocuğun zorbalığa uğradığını düşünüyorsak veya böyle bir duruma şahit olduysak vakit kaybetmeden harekete geçmemiz akran zorbalığının yıkıcı etkilerinin önüne geçmemizde oldukça kritik bir rol oynuyor. İşte başvurabileceğimiz bazı yollar:
Açık iletişim: Çocukların yaşadıkları olumsuz deneyimler hakkında yargılanmaktan korkmadan konuşmaları, kendilerini güvende hissetmeleri ve yanlarında olduğumuzu bilmeleri için açık iletişimi teşvik etmemiz gerekiyor.
Gerekli kişilerle iletişime geçmek: Yaşanan durumu daha iyi anlamak, önlem almak ve gerekirse yaptırım yoluna gitmek için öğretmenlerle ve diğer ebeveynlerle iletişime geçmek ve durumu gizlememek büyük önem taşıyor.
Sağlıklı baş etme yöntemlerini desteklemek: Gerektiğinde bir yetişkinden yardım istemek, zorbalığa uğranan ortamdan uzaklaşmak, saldırgan davranışlara saldırganca karşılık vermemek ve duyguları bastırmamak gibi stratejileri çocuklara öğretmek zorbalığa karşı daha etkili adımlar atmamıza olanak sağlıyor.
Öz güveni ve öz saygıyı desteklemek: Akran zorbalığına uğrayan çocuklar bu durumun kendi suçları olduğunu, sevilmeye ve kabul edilmeye layık olmadıklarını düşünebiliyorlar. Yukarıda bahsettiğimiz olumsuz sonuçların kronikleşmelerini engellemek için çocukların özgüven ve özsaygılarını desteklememiz gerekiyor. Zorbalığa uğrayan kişinin değil bunu uygulayan kişinin utanç duyması gerektiğinin altını çizmemiz önem taşıyor.
Profesyonel destek almak: Akran zorbalığının etkileri azaltılmadığında çocukların yaşamlarında ömür boyu olumsuz sonuçlara neden olabiliyorlar. Bu nedenle akran zorbalığı deneyimlerini küçümsemememiz ve gerektiğinde profesyonel destek almamız gerekiyor.
Çocuğunuz Arkadaşlarına Zorbalık Ediyorsa
Çocuğumuzun zorbaca davranışlarda bulunduğunu fark etmek zorlayıcı bir deneyim olabiliyor. Bununla birlikte hem diğer çocukların hem kendi çocuğumuzun sağlığı için bu sorunu ele almamız ve etkili bir şekilde üstüne eğilmemiz büyük önem taşıyor.
Zorbalık davranışlarıyla yüzleşmek: Böyle bir durumda çocuğumuzla net ama şefkatli bir şekilde, davranışlarını haklı çıkarmadan konuşmak altta yatan sebepleri anlamamız ve o sebepler üzerinde aksiyon alabilmemiz için kritik bir öneme sahip.
Sonuçları belirtmek: Zorbalığın kabul edilemez olduğunu ve bu tür eylemlerin sonuçları olduğunu çocuklara anlatmak, bu konuda geri adım atmamak davranışlarının sorumluluğunu almakta çocuklara yardımcı oluyor.
Empatiyi desteklemek: Davranışlarının diğer kişilerde nasıl duygulara ve etkilere neden olduğunu anlatarak çocukların empati duygularını geliştirmemiz gerekiyor.
Sosyal medya aktivitelerini takip etmek: Çocukların çevrimiçi etkileşimlerde nasıl bir dil kullandığını ve nasıl davranışlar sergilediğini gözlemlemek olası siber zorbalık eylemlerinin önüne zamanında geçebilmemize olanak sağlıyor.
Olumlu akran ilişkilerini teşvik etmek: Çocukların sağlıklı ve saygı temelli arkadaşlıklar kurabileceği ortamları teşvik etmemiz gerekiyor. Kulüplere, aktivite gruplarına veya takım sporlarına katılmayı ve orada sağlıklı davranışlar sergilemeyi teşvik etmemiz, bir yandan da bu etkileşimleri gözlemlememiz davranış problemlerini azaltabiliyor.
Profesyonel destek almak: Zorbalık davranışlarının çoğunun temelinde psikolojik bazı sorunlar yatıyor. Bu nedenle çocuğumuzun zorbaca davranışlarda bulunduğundan şüpheleniyor veya bu konuda bilgilendiriliyorsak hem bu sorunları çözmek hem de zorbalığın önüne geçmek için psikolojik destek almamız hayati bir önem taşıyor.
Akran zorbalığına karşı #RelateYanında!
Akran zorbalığıyla mücadele etmek şüphesiz ki zorlayıcı bir süreç. Fakat bu yolda yalnız değilsin! Etkili yöntemlerle zorbalığın olumsuz etkilerinin önüne geçmek ve potansiyel zorbalık deneyimlerine karşı çocuğunu güçlendirmek için “Akran Zorbalığı İle Baş Etmek” yolculuğu yanında.
