İş yerinde mobbing son derece sık karşılaştığımız bir problem. Çok ciddi sonuçlara yol açabilen mobbing, her yıl birçok çalışanın deneyimlediği bir zorluk olarak karşımıza çıkıyor. Bu yazımızda iş yerinde mobbing ne anlama geliyor, deneyimleyen kişileri nasıl etkiliyor gibi soruları örneklerle birlikte açıklayacağız ve ardından mobbing’e uğradığımızı nasıl kanıtlayabileceğimize odaklanayacağız.
İş Yerinde Mobbing Nedir?
İş yerinde mobbing, en basit haliyle çalışanların psikolojik şiddete maruz kalması olarak tanımlanıyor. Çok farklı şekillerde ortaya çıkabilen mobbing, iş yerinde özellikle yıkıcı bir şekilde yapılan eleştirici, kişisel saldırı, aşağılama, küçümsenme ve dışlanma ile kendisini gösteriyor. Kişisel olarak hedef alındığımızda ve düzenli olarak kötü muameleye maruz kaldığımızı hissettiğimizde mobbing’e uğradığımızı söylemek mümkün olabiliyor. Bu konu hakkında aksiyona geçebilmemiz adına mobbing’in belirtilerini iyi bir şekilde anlamamız gerekiyor. Çünkü birçok çalışan deneyimledikleri şeyin mobbing olduğunu kabullenemedikleri için sessiz kalmayı tercih edebiliyor. Oysaki bu sessiz kabulleniş hali psikolojimizi son derece olumsuz etkiliyor.
İş yerinde mobbing genellikle üst pozisyondaki kişiler tarafından daha alt pozisyonda çalışanlara uygulanıyor. Genellikle mobbing tek bir sefere mahsus olmuyor. Mobbing’e uğrayan kişi sistematik olarak ve sık bir şekilde bunu deneyimliyor. Her 3 çalışandan 1’i iş yerinde mobbing yaşadığını ifade ediyor.
İş yerinde mobbing kendisini 5 aşamada gösterebiliyor:
1- Anlaşmazlık: Bu aşamada çalışan ve mobbing’i uygulayan kişi arasında bir anlaşmazlık ortaya çıkıyor. Bu durum küçük bir olaya dayanabiliyor. Örneğin, çalışan bir kere geç kaldığı halde mobbing uygulayan kişi onu her daim geç kalıyormuş gibi eleştirebiliyor.
2 - Öfke ve agresyon: Bu aşamada mobbing’in dozu artmaya ve agresif ve görünür bir ton almaya başlıyor. Bunun ardından mobbing’e uğrayan çalışan da agresifleşmeye başlayabiliyor. Ancak bu agresiflik tam da mobbing uygulayan kişinin istediği şey olabiliyor. Aslında mobbing yapan kişi, çalışanın işe uygun olmadığını göstermeye çalışıyor. Bu durum da mobbing’in ne kadar manipülatif bir durum olduğunun göstergesi niteliğinde.
3 - Pazarlık: Bu aşamada mobbing’e uğrayan çalışan yetkililerle bu durum hakkında konuşmaya çalışıyor. Ancak bu konuşma her zaman istenilen etkiyi yaratmayabiliyor. Çalışan genellikle kendisini yalnız ve anlaşılmamış hissederken bulabiliyor.
4 - Depresyon: Mobbing’e uğrayan kişi kendisini depresif hissetmeye başlayabiliyor. Konsantrasyonu azalıyor, stres ve kaygı seviyesi artıyor, enerjisi düşüyor ve kendisini üzgün hissetmeye başlıyor.
5 - Kabullenme: Mobbing’in sonucunda insan kaynakları duruma müdahale edebiliyor ya da çalışan işten ayrılabiliyor. Kabullenme dönemi için mobbing’i uygulayan kişiden uzaklaşmamız gerekiyor. Kabullenme dönemi, her travmatik deneyimde olduğu gibi kendimize bakmamızı gerektiren bir süreç.
Belirtileri Nelerdir?
İş yerinde mobbing, buna maruz kalanların midesinde bir krampla işe gitmelerine sebep olabiliyor. Bu kişiler hafta sonuna gün sayabiliyor ve sabırsızlıkla tatil gününü bekleyebiliyorlar. Çünkü her iş günü son derece kaygılı geçiyor.
İş yerinde mobing kendisini şu şekilde gösterebiliyor:
- Çalışanları azarlamak
- Çalışanları yapmak istemedikleri şeylere zorlamak
- Çalışanların çabalarını küçümsemek veya değersizleştirmek
- Diğer kişilerin yanında çalışanları utandıracak sözlerde veya davranışlarda bulunmak
- Çalışanları dışlamak
- Çalışanları tehdit etmek veya korkutmak
- Çalışanlara yalan söylemek veya kandırmak
- Çalışanlara alaycı sözler söylemek veya lakaplar takmak
- Çalışanların endişelerini ve kaygılarını yok saymak
- Çalışanların yaptıkları işlerin kredisini vermemek veya bu krediyi başkasına vermek
- Çalışanları haksız bir şekilde eleştirmek
İş yerinde mobbing her zaman direkt ve görünür bir şekilde yaşanmak zorunda değil. Örneğin, gaslighting çok da görünür olmayan bir mobbing çeşidi. Bu durum kendisini mobbing uygulayan kişinin bunu inkar etmesiyle ve mobbing’e maruz kalan kişinin gerçekliğini sorgulaması ile gösteriyor.
Nedenleri Nelerdir?
Öncelikle mobbing hiçbir zaman mağdur olan tarafın suçu değildir. Yaptığımız hiçbir şey istikrarlı bir şekilde kötü muameleye uğramamızı haklı çıkaramaz. İş yerinde mobbing yaşanmasının olası sebepleri arasında:
- Şirketin çalışanlarının psikolojik iyiliğini öncelikli tutan bir politikaya sahip olmaması,
- Yüksek iş yükü,
- Rekabete dayalı çalışma ortamı,
- Kısa teslim tarihleri,
- Grup çalışmasına dayalı görevlerin yoğunluğu,
- Baskı uygulamaya yatkın yüksek konumdaki işverenler ve
- Irkçılık, cinsiyetçilik ve ayrımcılık ve ön yargının diğer çeşitlerinin yaygın olması
yer alıyor.
Bunlara ek olarak bazı kişisel faktörler de iş yerinde mobbing yaşanmasında rol oynayabiliyor. Örneğin, kıskançlık bu faktörlerin başında yer alıyor. Kişisel olarak başarılı olduğumuzda takım arkadaşlarımızın ya da üst konumumuzdaki kişilerin kıskançlığına maruz kalabiliyoruz. Kıskançlık, kendisini agresif bir şekilde göstererek iş yerinde mobbing yaratabiliyor. Bazı kişiler de konumları gereği karşılarındaki kişiye baskı kurmanın hakları olduğunu düşünebiliyor. Bu gibi inançlar da çalışanların mobbing’e uğramasına sebep olabiliyor.
Mobbing Örnekleri
İş yerinde mobbing kendisini farklı şekillerde gösterebiliyor. Bunlardan ilki fiziksel mobbing. Fiziksel mobbing karşı tarafı rahatsız eden el hareketlerini, dokunuşları veya eşyalara verilen zararı kapsıyor. Cinsel istismar da bu kategori altında yer alıyor. Örneğin, şaka yollu da olsa eğer rahatsız oluyorsak birlikte çalıştığımız bir kişinin ensemize vurması veya masamıza döndüğümüzde eşyalarımızın dağıldığını görmemiz fiziksel mobbing’e uğradığımızı gösterebiliyor.
Bir diğer mobbing türü de sözel mobbing olarak geçiyor. Sözel mobbing bize karşı ya da bizim hakkımızda yapılan kötü niyetli, manipülatif ya da incitici herhangi bir sözel ifadeyi kapsıyor. İş yerinde yapılan dedikodular da sözel mobbing’in içine giriyor. Örneğin, yaptığımız bir işe dair ne kadar beceriksiz olduğumuzun söylenmesi sözel mobbing’in bir göstergesi.
Son olarak da sosyal mobbing karşımıza çıkıyor. Siber zorbalık, sosyal dışlanma, yok sayma, dalga geçme gibi çevremizdeki kişilerin bizimle ilgili algısını değiştirecek davranışlar sosyal mobbing’in içine giriyor. Örneğin, öğle yemeklerine çağırmamak veya herhangi bir yorumu ya da öneriyi duymamazlıktan gelmek sosyal mobbing’in birer göstergesi olarak geçiyor.
Mobbing Çeşitleri
İş yerinde mobbing genellikle hiyerarşik bir düzene dayanıyor. Mobbing’in hiyerarşik dinamiklerine baktığımızda 6 farklı türden bahsediyoruz:
1 - Yukarı doğru dikey mobbing: Bu mobbing türünde hiyerarşik düzende alt konumda yer alan kişiler üstlerine mobbing uyguluyor.
2 - Aşağı doğru dikey mobbing: Bu mobbing’te üst konumda yer alan kişiler onların altında çalışan kişilere mobbing uyguluyor. Takım liderinin kendi ekibindeki diğer çalışanlara mobbing uygulaması buna bir örnek oluyor. Bu mobbing türü çok daha yaygın bir şekilde karşımıza çıkıyor. Bu mobbing dinamiğinde mağdur olan taraf kendisini savunmak konusunda güçlük çekiyor çünkü halihazırda kendisini konum olarak daha savunmasız bir yerde görüyor. Genellikle insan kaynaklarına şikayet edilse de maalesef olan alt konumda çalışan kişiye oluyor.
3 - Yatay mobbing: Çok yaygın olan yatay mobbing aynı seviyedeki çalışanların birbirine mobbing uygulaması olarak geçiyor. Bu durum genellikle mobbing uygulayan tarafın hiyerarşik olarak değil, başka faktörlerde kendisini üstte görmesi sonucunda yaşanıyor. Örneğin, kişilik, iş performansı ya da çalışma şekli bu farkı yaratabiliyor.
4 - Stratejik mobbing: Bu mobbing türünde mobbing’i uygulayan kişinin bir çıkarı bulunuyor. Örneğin, bir projede rakip olduğu kişiye karşı kendisini ön plana çıkarmak için kötü muamelede bulunabiliyor.
5 - Kişiliğe bağlı mobbing: Bu mobbing’i uygulayan kişilerin patolojik olabilecek bir kişiliğe sahip oldukları görülüyor. Çünkü karşı tarafa mobbing uygulamak için spesifik bir sebepleri bulunmuyor. Mağdur olan tarafın yaşadığı psikolojik zorluk karşı tarafa keyif veren bir durum haline gelebiliyor.
6 - Yönetici mobbing’i: Üst pozisyondaki kişilerin anlaşarak alt pozisyondaki kişiye kötü muamelede bulunması olarak tanımlanıyor. Çok stresli bir deneyim olabilen yönetici mobbing’ine hiyerarşik dengesizlikten dolayı karşı koymak zorlayıcı olabiliyor. Çalışana yapamayacağı kadar zorlayıcı işler vererek iş yerinde yetkin olmadığını iddia etmek bu mobbing’in içinde yer alıyor.
7 - Disiplin odaklı mobbing: Bu mobbing mağdur olan tarafın fikirleri, çalışma şekli ya da eylemlerinin çalışma ortamına uymaması sonucunda yaşanabiliyor. Bu noktada mağdur taraf diğer çalışanlarla ya da yöneticilerle sorun yaşayabiliyor.
Mobbing’in Etkileri Nelerdir?
İş yerinde mobbing birçok olumsuz sonucu beraberinde getiriyor. Bu olumsuz sonuçlara baktığımızda hem bireysel hem de toplumsal düzeyde etkiler olduğunu görüyoruz.
Bu etkilerin başında sağlık sorunları yer alıyor. Maalesef ofisten çıktığımız anda mobbing’in üzerimizdeki etkisi bitmiyor. Artan kan basıncımızla, bitmeyen baş ağrılarıyla ve midemize giren kramplarla bu etki bizimle birlikte hayatımızın her anına yayılabiliyor. Psikolojik ve fiziksel sağlığımız birbiriyle çok içiçe. İş yerindeki mobbing stres seviyemizi artırıyor ve panik atak geçirmemize yol açabiliyor. Bununla birlikte beslenme düzenimiz bozuluyor, uyku uyuyamaz hale gelebiliyoruz. Bu psikolojik etkiler fiziksel sağlığımızı da olumsuz etkiliyor. Ülser olma, kalp krizi geçirme ve tansiyon hastası olma olasılığımız artıyor. Mobbing’e maruz kaldığımızda antidepresan ve uyku hapı gibi ilaçları kullanma ihtimalimizin de arttığı biliniyor.
İş yerinde mobbing, kendimizi son derece yalnız hissetmemize yol açıyor. Sosyal olarak dışlandığımızı düşünebiliyoruz. Bu durum öz güven ve öz değer algımızı olumsuz etkiliyor. Mobbing’in derecesi arttıkça kendimizi giderek daha fazla travmatize olmuş hissedebiliyoruz. Bu da güçsüzlük, savunmasızlık, çaresizlik ve kafa karışıklığı yaratabiliyor. Üzüntü ve boşluk gibi depresif duygularımızda artış yaşanabiliyor. Duygularımızda inişler ve çıkışlar olabiliyor, ani öfke patlamaları deneyimleyebiliyoruz. Mobbing’in getirdiği stresle baş etmek için kendimizi alkole ve madde kullanımına verebiliyoruz.
İş yerinde mobbing kurumsal etkilerinden bağımsız bir şekilde düşünülemez. Mobbing mağduru olduğumuzda iş performansımızda büyük oranda bir düşüş yaşanıyor. Kendimizi çalışamaz ve hiçbir şeye konsantre olamaz bir halde bulabiliyoruz. Benlik saygımız ve kendimize olan güvenimiz azalıyor. Bu da eskisine kıyasla daha çekingen bir konumda kalmamıza yol açabiliyor. Üreticiliğimiz, yaratıcılığımız ve motivasyonumuz azalıyor. Kendimizi gerekli kararları alamaz bir halde bulabiliyoruz.
Kaybolan tek şey motivasyonumuz olmuyor, vaktimizin de elimizden kayıp gittiğini görebiliyoruz. Çünkü işlerimize ayıracağımız zamanı mobbing uygulayan kişiden kaçmaya, destek ağları aramaya, yaşadığımız durumdan kurtulmak için planlar yapmaya, mobbing üzerine uzun uzadıya düşünmeye ve kendimizi savunmaya harcıyoruz.
İş yerinde mobbing yaşanması sadece mağdur olan kişiyi olumsuz etkilemiyor, diğer tüm çalışanlar ve şirket kültürü de bu durumdan payını alıyor. Çalıştığımız ortamda mobbing’i deneyimleyen kişi biz olmasak da birisine kötü muamelede bulunulduğunu görmek bizim de motivasyonumuzu düşürüyor ve iş ortamında kendimizi güvende hissetmememize neden olabiliyor.
İş yerinde mobbing yaşandığında düşmanca bir çalışma ortamı yaratılıyor. İş yerinde herkesin özgürce düşüncelerini ifade edebildiği bir ortam olmasını engelliyor ve üretimi olumsuz etkiliyor. Çalışanların işe devamlılığını azaltıyor. Mobbing’in yaşandığı şirketlerde çalışan kaybı çok daha fazla oluyor. İstifaların artması ise şirkete hem ekonomik külfet hem de zaman kaybı yaratıyor. Mobbing’in yaşandığı şirketlerin saygınlığı ise günden güne düşüyor.
Mobbing ile Nasıl Baş Edilir?
Mobbing’e maruz kaldığımızı anladıktan sonra zihnimizden “Peki ben bununla nasıl baş edeceğim?” sorusu geçebiliyor. Mobbing üzerimizde baskı kurarak ve bizi manipüle ederek savunmasız bir hale getirebiliyor. Ancak elbette bunun karşısında da atabileceğimiz sağlam adımlar bulunuyor:
1 - Sınır Çiz: Mobbing uygulayan kişiler sınırlarımızı fazlasıyla zorlayabiliyor. Rahatsız olduğumuz davranışlara maruz kaldığımızda bunu açıkça dile getirmemiz çok önemli. “Bu yaptığın davranışı biraz rahatsız edici buluyorum, bu sebeple bana karşı bu davranışı sürdürmeni kabul etmem mümkün değil.” gibi bir açıklama yerinde olabiliyor. Sınır çizmek kabul ettiğimiz ve kabul etmediğimiz davranışları açıklıkla dile getirebilmek anlamına geliyor.
2 - Destek Alanları Oluştur: Mobbing ile mücade ederken en çok ihtiyaç duyduğumuz şey sosyal destek. Yaşadığımız bu zorlu dönemi tek başımıza sağlıklı bir şekilde atlatabilmemiz çok zor. Bu sebeple kendimizi çevremizden izole etmek yerine yakın çevremizle iletişimde kalmak çok daha iyi bir yol gibi görünüyor.
3 - Profesyonel Destek Al: Mobbing’in üzerimizdeki etkisi yadsınamayacak kadar yoğun olabiliyor. Psikiyatrist ya da psikologlardan profesyonel destek alarak üzerimizdeki yoğun etkileri azaltmak ve deneyimlerimize daha gerçekçi bir şekilde bakmak mümkün olabiliyor. Bu sayede duygularımızı bastırmak yerine yaşayabiliyor ve mobbing’in etkilerinin uzun zamanlara yayılmasının önüne geçebiliyoruz.
4 - İnsan Kaynakları İle İletişime Geç: Yaşadığımız zalimce deneyime sessiz kalmak zorunda değiliz. İnsan kaynaklarına yaşadıklarımızı raporlamak şirket olarak aksiyon alınabilmesine yardımcı olabiliyor.
Mobbing Nasıl Kanıtlanır?
Mobbing’le mücadele etmek çok zorlayıcı olabilyor. Zihnimizden “Ya bana inanmazlarsa?”, “Ya yalan söylediğimi düşünürlerse?” gibi sorular geçebiliyor. Mobbing kanıtlanması çok da kolay olmayan psikolojik bir şiddet olarak geçiyor. Ancak kanıtlanmasının zor olması, elimiz kolumuz bağlı duracağımız anlamına da gelmiyor.
Mobbing’i kanıtlamak için ilk olarak yaşadıklarımıza dair bir rapor tutmamız gerekiyor. Düzenli bir şekilde tarih ve saat bilgisi vererek mobbing uygulayan kişinin tam olarak ne yaptığını açıklayan raporlar çok yardımcı olabiliyor. Ardından bu raporları insan kaynaklarına göstermemiz ve şirket olarak da bir kayıt oluşturulmasını talep etmemiz gerekiyor. Bu sayede resmi kayıtlarda da şikayetimiz bulunabiliyor.
Bu noktada bir diğer önemli şey de tanık oluşturmak. Tuttuğumuz raporlara kimlerin olaylara şahit olduğunu yazmak, yaşadığımız şeyleri sıcağı sıcağına çevremizdekilere anlatmak ve onların da görmesini sağlamak mobbing’i kanıtlama konusunda son derece kritik.
.png)
