Narsistlik Nedir? | Belirtileri

Narsist kelimesi ile gerek günlük hayatımızda, gerek popüler kültürde sıkça karşılaşabiliyoruz. Bu kadar sık kullanılmasına rağmen narsistlik ve benlik saygısının yüksek olması kavramları toplumumuzda çoğunlukla karıştırılarak yanlış kullanılabiliyor. Çünkü narsistlik kendini beğenmekten ve kendini öne koymaktan çok daha öte, kişinin ilişkileri ve çevresindeki kişiler üzerinde olumsuz etkileri olan bir karakter özelliği. Hatta ilerleyen durumlarda narsistlik bir kişilik bozukluğu halini alabiliyor. Bu kavramları doğru bir şekilde ayırmak ve narsisizmi tanımak için bu yazımızda “Narsistlik nedir?”, “Narsisizm belirtileri nelerdir?” ve “Narsistlerle ilişkiler nasıl olur?” sorularını cevaplayacağız.

Narsistlik Nedir?

Narsisizmi; bireyin kendini üstün, hak eden, yetkili veya "özel" olarak görme ihtiyacı ile birlikte, kendisi hakkında iyi hissetmek için başkalarını küçük düşürme ve haklarına saygı göstermeme eğilimi olarak tanımlayabiliyoruz. Açık narsist olarak nitelediğimiz kişiler genellikle üstünlük arayışlarını ve özel olduklarına dair inançlarını gösterişli bir şekilde dışa vuruyorlar. Bununla birlikte narsistlik her zaman bu kadar kolay gözlenebilir olmayabiliyor. Bu duruma gizli/içe dönük narsistlik adını veriyoruz. İçe dönük narsistler yargılayıcı, ezici ve hor gören davranışlarını daha sessiz bir şekilde ortaya koyuyorlar. 

“Narsistlik nedir?” sorusuna kapsamlı bir cevap vermek için narsistlik ile sıkça karıştırılan benlik duygusu ve öz saygı kavramlarını tanımamız faydalı olabiliyor. Birey olarak kendimiz hakkında iyi hissetmek ve kim olduğumuzla alakalı olumlu duygulara sahip olmak hayatımızda bir anlam ve değer duygusuyla ilerlememizi sağlıyor. Öz saygı olarak adlandırdığımız bu durum, toplumda bir birey olarak hareket edebilmemizde, değerlerimize bağlı kalabilmemizde ve psikolojik dayanıklılığa sahip olabilmemizde önemli bir rol oynuyor. Benlik duygusu kazanabilmek ve öz saygı sahibi olabilmek için bizim dışımızda da insanlar olduğunu, onların da kendilerine ait değerleri ve inançları olduğunu kabul edebilmemiz gerekiyor. Bu nedenle, benlik algısı inşa etmek, kendimizin ötesinde bir topluluk, yoldaşlık ve eşitlik duygusu inşa etmekle ilgili oluyor daha çok.

Narsisizm ve benlik saygısı arasındaki farkları kişisel ve toplumsal düzeylerde gözlemleyebiliyoruz. Benlik saygısı kaynağını ulaştığımız başarılardan, sahip olduğumuz olumlu özelliklerden, çevremize gösterdiğimiz saygı ve ilgiden alıyor. Bunun yanında narsisizm tam tersini dışa vursa da çoğunlukla bir yetersizlik hissi, zayıflık korkusu, benmerkezcilik ve sürekli olarak tek ve en özel olma isteği ile ilgili olabiliyor. Narsist bireyler sıklıkla düşmanca bir rekabeti teşvik ederken benlik saygısı yüksek olan kişiler şefkatli bir yaklaşımı ve işbirliğini destekliyorlar. Benlik saygısı, eşitliği kabul ederken narsisizmde tek ve egemen olmayı benimseyen bir anlayış hakim oluyor. Dışarıdan gelen yapıcı görüş ve öneriler benlik saygısı yüksek kişiler tarafından geri bildirim olarak görülürken narsist bireyler bunu kişiliklerine bir saldırı olarak algılayabiliyorlar.

Narsistlik özellikler taşıyan kişiler kendilerini yukarıda konumlandırabilmek için çevrelerindeki kişileri aşağı çekme eğiliminde olabiliyorlar. Bu kişiler karşı taraf üzerinde kontrol sağlama ve onları küçük düşürme arayışında olabiliyorlar. Bunu yaparken çoğunlukla gerçekliği çarpıtma ve kişilerin zaaflarından yararlanma yollarını kullanıyorlar. Amaçlarına ulaşamadıklarında ya da birisi onların egemenliğini tehdit ettiğinde agresif davranışlar sergileyebiliyorlar. Bununla birlikte çoğunlukla dışarıdan çekici görünebiliyorlar. Kendinden emin halleri en başta bu kişileri alımlı kılarak narsisizmin diğer olumsuz getirilerini maskeyeleyebiliyor. 

“Narsistlik nedir?” sorusunun cevabını incelediğimiz bu bölümde altını çizdiğimiz gibi narsisizm birçok olumsuz davranışla kendini ortaya koyuyor. Bu davranışları göz önüne aldığımızda bu kişilerin aşırı öz güvenli, yıkılmaz ve zarar görmez insanlar olduklarını düşünmemiz olası. Fakat bu davranışlar çoğunlukla yoğun savunma ve korunma mekanizmalarının varlığını işaret ediyor. Kişi kendisine ve çevresine öyle büyük bir güvensizlik duyuyor ki kendini korumak adına bir kalkan olarak bu davranışları giyebiliyor. Bu savunma mekanizmaları ise vicdan, başkalarına değer verme, saygı ve topluluk bilinci gibi daha uyumlu duygusal kapasitelerin önüne geçebiliyor. Kısacası bu katı ve hor gören yaklaşımın arkasında çoğunlukla oldukça kırılgan bir kimlik ve bu kırılganlığa karşı geliştirilmiş sağlıksız bir savunma mekanizması karşımıza çıkıyor.

Narsistlik davranışları bir kişinin günlük hayatındaki işlevselliği bozmaya başladığında buna narsistik kişilik bozukluğu adını veriyoruz. Bu işlev bozukluğu kendisini empati eksikliği nedeniyle aile, iş, romantik ve arkadaşlık ilişkilerinde bozulmalarla ve sorunlarla gösterebiliyor. Kendini büyük gören ve ilgi arayışından beslenen düşmanca davranışlar sosyal dışlanmaya neden olabiliyor. Bu nedenle narsistlik özellikleri, bir kişilik bozukluğu seviyesine ulaşan bireyler çoğunlukla dost edinmekte ve romantik ilişkileri sürdürmekte zorlanabiliyorlar. Narsistik kişilik bozukluğu tanısı daha çok aşağıda inceleyeceğimiz büyüklenmeci narsisizm özellikleri gösteren kişilerde yaygın görülüyor. 

Narsistlik Özellikleri

“Narsistlik nedir?” sorusuna daha kapsamlı bir cevap vermek adına bazı narsistlik özelliklerinin dışa vurumlarını gruplandırarak incelememiz faydalı olabiliyor. Yukarıda da detaylandırdığımız gibi narsisizm,

• Yoğun bir kişisel önem duygusu 
• Empati eksikliği
• Başkalarının hayranlığına sahip olma ihtiyacı 
• Eleştiriye aşırı duyarlılık
• Benzersiz olma düşüncesi  
• Özel muamele arayışı ile karakterize oluyor. 

Bu narsistlik özellikleri narsist bireylerde ortak olsa da dışa vurumları iki farklı şekilde meydana gelebiliyor: 

Büyüklenmeci narsisizm: “Narsistlik nedir?” sorusuna cevap verirken incelediğimiz özelliklerin en belirgin görüldüğü narsisizm tipi büyüklenmeci narsisizm oluyor. Kişi kendine verdiği aşırı önemi sürekli dışarı vuruyor. Başkalarının hayranlığından emin olmak adına arayışlara giriyor. Zenginlik, zeka ve dış görünüme verdiği önemi yoğun bir şekilde çevresine yansıtabiliyor ve bunlar üzerinden üstünlük sağlamaya çalışabiliyor. Çevresinin ona özel muamele göstermesini bekliyor. Bunun yanında kendi yaklaşımı ise başkalarından yararlanmak ve empati ya da şefkat göstermekten kaçınmak olabiliyor.

Örtülü narsisizm: Narsisizm özelliklerinin örtülü bir biçimde dışa vurulmasına örtülü narsisizm ismini veriyoruz. Kaygı ve içe kapanıklık gibi gözüken bu örtü kişinin kibirli ve kendini üstün gören özelliklerini daha sessiz ve belli etmeden ortaya koymasını sağlıyor. Örtülü narsisizm özelliği gösteren kişiler kıskançlık, öfke, eleştiriye aşırı duyarlılık gibi duygulara daha yatkın olabiliyorlar. Büyüklenmeci narsistlere kıyasla ilgi ihtiyaçlarını bir mağduriyet duygusu yaratarak karşılamaya çalışıyorlar.

Narsistlik Belirtileri

“Narsistlik nedir?” kadar cevabı merak edilen bir diğer soru da “Narsistlik belirtileri nelerdir?” sorusu olarak karşımıza çıkıyor. Kişinin hem kendisi hem de çevresindekiler üzerinde olumsuz hatta kimi zaman yıkıcı etkileri olabilen bu belirtileri aşağıda inceliyoruz. Bu belirtiler arasında;

• Alenen veya örtülü olarak ifade edilebilen ve kimi zaman gerçeklikten uzak olan bir üstünlük, benzersizlik ve tek olma düşüncesi,
• Başarılarını abartarak anlatma eğilimi,
• Çevrelerinden üstün insan muamelesi görme beklentisi,
• Benlik algısına yönelik ufacık tehditlere karşı bile saldırganlık veya kıskançlık gibi yoğun duygular hissetme,
• Daha üstün gözükebilmek için çevredekileri itibarsızlaştırma ve onları aşağı çekme ,
• Kişilerarası ilişkilerin yalnızca bireyin kendine hizmet ettiği sürece varolmaları, 
• Eksik veya bozulmuş empati yeteneği,
• Mükemmeliyetçilik ve yüksek kişisel standartlar,
• Sosyal veya romantik ilişkilerde özel ve sosyal statüsü yüksek kişilerle ilişki kurma isteği, 
• Göz ardı edildiğini ve ihtişamının fark edilmediğini hissettiğinde sinirlenme, kinlenme ve değersizleştirme davranışları sergileme,
• Diğer insanların duygularına ve ihtiyaçlarına karşı umursamaz olma ve
• Kendi hatalarını kabul etmeyi reddetme yer alıyor.

Narsist Erkek Belirtileri

Narsistlik belirtileri kadın ve erkekler arasında ortaklık gösterseler de sosyal ve biyolojik sebeplerden ötürü bu belirtilerde bazı küçük farklar görebiliyoruz. Öncelikle yapılan araştırmalar narsisizm oranının erkeklerde kadınlara oranla daha yüksek olduğunu gösteriyor. Araştırmalar bize aynı zamanda narsisizmin özelliklerinden olan düşmanca davranışların ve saldırganlık eğiliminin erkeklerde daha yaygın olduğunu söylüyor. Aynı şekilde, narsist erkekler özel olduklarına inanmaya, üstünlük sergilemeye ve bu nedenle ayrıcalıklara sahip olma ihtiyacına kadınlara kıyasla daha eğilimli olabiliyorlar. Otorite arzusu ve liderlik etme ihtiyacı da erkeklerde daha yaygın olarak görülüyor. Narsisizm üzerinde yapılan araştırmaların gösterdiği bir diğer olgu da erkeklerin empati eksikliğini daha güçlü yaşadıkları yönünde.

Narsist Kadın Belirtileri

Yapılan araştırmalar narsist kadınların erkeklere göre daha az saldırgan ve düşmanca davranışlara sahip olduklarını ve empati seviyelerinin daha yüksek olduğunu gösteriyor. Bunun yanında kadın narsistler erkeklere kıyasla üstünlük kurma ihtiyaçlarını görünüşleri üzerinden yapmaya daha eğilimli olabiliyorlar. Aynı zamanda narsist kadınların erkeklere göre daha fazla kıskançlık gösterdiği görülüyor. Sosyal medya ve narsisizm arasındaki ilişki üzerinde yapılan çalışmalar kadınların sosyal medyada beğenilme ve takip edilme konularında daha takıntılı bir tutum sergilediklerini gösteriyor. Narsist kadınlar ve erkekler arasındaki bir diğer fark olarak da kadınların istediklerini elde etmek için genellikle manipülatif ya da pasif agresif yollar kullanırken erkeklerin güçten ve korkutmaktan yararlandığını görüyoruz. Araştırmalar bizlere aynı zamanda narsist kadınların erkeklere oranla daha az benlik saygısına sahip olduklarını gösteriyor. Bu bağlamda narsistlik özellikleri olan kadınlar yukarıda incelediğimiz “örtülü narsisizm” tanımına daha uygun olabiliyorlar. Kibirli, kendini beğenmiş ve sürekli haklı bir görünüm yerine daha utangaç, sessiz ve çekingen bir tavır sergiliyorlar. Bu sebeple kadınlarda narsisizm belirtilerini bulmak daha güç olabiliyor.

‍Narsistlik Neden Olur?

Cevabı “Narsistlik nedir?” sorusu kadar merak edilen bir diğer soru da “Narsistlik neden olur?” sorusu olarak karşımıza çıkıyor. Narsisizm üzerinde yapılan çalışmalar çoğunlukla çocukluk dönemi deneyimlerimize odaklanmış durumda. Ebeveynleri tarafından çok az ilgi ve kabul görmüş çocukların ileride narsistik özellikler gösterme ihtimalleri daha yüksek oluyor. Ebeveynlerimiz tarafından reddedilmek ve onaylanmamak çocuk yaşlarda büyük bir güvensizlik edinmemize neden olabiliyor. Bunun sonucunda bir savunma mekanizması olarak yaşamımızın ilerleyen dönemlerinde sürekli birileri tarafından beğenilme ve kabul edilme ihtiyacı hissedebiliyoruz. Bu durum aşırı bir hal aldığında kendi gerçekliğimizden öte ideal ve özenilesi bir benlik yaratarak ve sürekli bu benliği dışa vurarak çevremizdekilerin beğenisini arayabiliyoruz. Reddedilmenin tam tersi olarak, çocukluk döneminde sürekli üstün, özel ve diğerlerinden daha iyi olduğumuzun bizlere aşılanması ya da her istediğimizi yapabileceğimizin hissettirilmesi ileride narsist davranışlar sergilememize neden olabiliyor. “Aşırı hoşgörü” olarak adlandırdığımız bu durum özel muameleye, ayrıcalıklara ve istisnalara layık olduğumuzu düşünmemizi sağlayabiliyor. Her istediğimizi yapabileceğimizi ve davranışlarımızın bir sorumluluğu olmadığını düşünmek başkalarını suistimal etmeye daha yatkın olmamıza neden olabiliyor.

Narsistik Kişilik Bozukluğu ve Evlilik

Bir narsistle ilişki yaşamak ya da evli olmak oldukça yıpratıcı bir deneyim olabiliyor. Bu noktada kendimizi koruyabilmek adına atabileceğimiz ilk adım “Narsistlik nedir?” sorusunun cevabını iyi anlayarak ilişkide olduğumuz kişi hakkında farkındalık kazanmak olabiliyor. Narsist bir kişi başarılarını anlatarak, aşırı öz güvenli bir duruş sergileyerek ve kendini övgüye boğarak başta çekici ve karizmatik gözükebiliyor. Bu özellikler çoğunluka başta romantizmi hızla ateşliyor. Ancak empati eksiklikleri, benmerkezci olmaları ve karşılarındaki kişinin iç dünyasına sergiledikleri ilgisizlikle sağlıklı ve uzun bir ilişkinin kurulmasına engel oluşturabiliyorlar. Narsistik kişilik bozukluğuna sahip kişi partneriyle güvene dayalı ve ortaklık anlayışında gelişen bir ilişkiyi tercih etmek yerine partnerini manipüle edebiliyor ya da öz saygısına zarar verebiliyor. Aynı şekilde ilişkide ya da evlilikte katı kurallar koymaya ve partnerlerini arkadaşlarından ve ailelerinden izole etmeye çalışabiliyorlar.

Narsistik kişilik bozukluğuna sahip bir bireyle ilişkide olmak öz güvenimizin, benlik saygımızın ve değerlerimizin sürekli yara alması anlamına gelebiliyor. Bu sebeple narsistik bir partnerle olduğumuzu düşünüyorsak bu konuda yardım almayı denememiz ve eğer sonuç alamıyorsak belki de ilişkiyi sonlandırmamız psikolojik ve fiziksel sağlığımız için gerekli olabiliyor. 

Narsist Kişilik Bozukluğu ve Cinsellik

“Narsistlik nedir?” sorusuna cevap verirken altını çizdiğimiz gibi narsistlik genel hatlarıyla ben merkezci olmak anlamına geliyor. Bu nedenle narsist bireylerin cinsellik anlayışları da genellikle tamamen kendilerine dönük oluyor. Cinsel olarak istediklerini elde etmek için başkalarını sömürmeye ve manipüle etmeye yatkınlık gösterebiliyorlar. İstedikleri zaman istedikleri kişiyle cinsellik yaşayabileceklerini düşünebiliyorlar. Benmerkezci tutumları partnerlerinin cinsel ihtiyaçlarını önemsememelerine neden oluyor. Bu nedenle sıklıkla partnerlerinin onların sevdikleri cinsellik şekline sorgusuz sualsiz uyum sağlamaları gerektiğini düşünebiliyorlar. Cinsel davranışlarının veya arayışlarının partnerlerine nasıl hissettirdiği konusunda çok düşünmeyebiliyorlar. 

Cinsellik ve narsist kişilik bozukluğu arasındaki ilişkinin bir yansıması da cinsel performans algısı üzerine oluyor. Narsist bireyler cinsel becerileri, performansları ve partner bulma yetenekleri hakkında böbürlenmeye yatkınlık gösterebiliyor ve dış dünyadan da bu konuda övgü almaya ihtiyaç duyabiliyorlar. Bu bir anlamda ilginç çünkü cinsel performanslarına bu kadar değer vermelerine rağmen partnerlerinin ihtiyaçlarına ve tatmin olup olmadıklarına pek ilgi göstermiyorlar. Cinsel ihtiyaçlarımız ve cinsel yaşamımız sağlığımızın bir bileşeni olduğundan “Narsistlik nedir?” sorusuna gösterdiğimiz ilgiyi “Cinsellikte narsisizm nedir?” sorusuna da göstermemiz iyilik halimizi korumamız için faydalı olabiliyor.